42 жил өргөтгөн шинэчлэх нь байтугай өөдтэйхэн урсгал засвар ч хийж байгаагүй зуслан чиглэлийн автозамын ажлыг ганцхан жилийн хугацаанд гараас гаргалаа. Дамбадаржаагийн уулзвараас Шаргаморьтын төмөр-бетон гүүр-Хандгайт чиглэлийн 16.3 км автозамыг тэртээ 1973 онд ашиглалтад авч байснаас  хойш 42 жилийн турш өргөтгөл шинэчлэлийн ажил хийгдэж байсангүй. Хот өргөжих тусам зусланд газар авах иргэдолширч, тэр хэрээр Дамбадаржаа-Хандгайт-Шаргаморьт чиглэлийн замын ачаалал хэрээс хэтэрч, зорчих хэсэг бүхэлдээ бүтцийн эвдрэлд ороод байв. Худалч хүнд зам гэхээс илүү там болоод байсанэнэ замыг өргөтгөх, шинэчлэх тухайд үе үеийн хотын удирдлагууд анхаарал хандуулж байсан ч “хөрөнгө мөнгөгүй”, “зам хааж засвар хийхэд хүндрэлтэй” гэх шалтгаанаар хойш тавьдаг байв. Гэвч сэтгэл байвал шийдэл олддог гэдэгчлэн 42 хоёр жил ганц нүх ч бөглөж байгаагүй замыг монгол замчид ганцхан жилийн дотор бүрэн шинэчлэв.

Өнгөрсөн жилийн зургадугаар сараас эхэлсэн өргөтгөл, шинэчлэлийн хүрээнд долоон метр өргөн зорчих хэсэгтэй байсан хуучин замыг Дамбадаржаагийн уулзвараас Шаргаморьтын эцэс хүртэлх 9.6 км зайд далангийн нийт өргөнийг 16.8 м, зорчих хэсгийг 12 м, дөрвөн эгнээ болгон өргөтгөөд зогсохгүй 1.5 метр өргөн дугуйн болон явган замтайгаар шийджээ. Мөн Шаргаморьтын уулзвараас Хандгайт хүртэлх 6.7 км замын далангийн нийт өргөнийг 12.3 м, зорчих хэсгийг долоон метр өргөн, хоёр эгнээ, нэг метр явган зам, нэг метр ногоон байгууламж, хоёр метр дугуйн замтайгаар шинэчилжээ. Уг ажлын хүрээнд Шаргаморьтын эцэст, Сэлбэ гол дээр байрлах 50 метр урт хуучин гүүрийг буулгаж, 9.5 метр өргөн зорчих хэсэг бүхий 1.5 метр явган, хоёр метр дугуйн замтай 50 метр урт, хос төмөр-бетон гүүр шинээр барьсан байна.

Өргөтгөн шинэчилсэн 16.3 км автозам дагуу 51 цэгт автобусны буудал, 44 цэгт ус зайлуулах төмөр, бетон хоолой, гадаргын ус зайлуулах лоток байршуулж гэрэлтүүлгийг цогцоор нь шийджээ. Нийслэлийн хэмжээнд сүүлийн 30 гаруй жил хийгдээгүй томоохон бүтээн байгуулалтад тооцож болох эл ажилд Япон технологи ашигласнаараа давуу талтай. Үндэсний бүтээн байгуулагч “Тэгшт плант”, “Төгс зам”, “Эрдэнэ зам”, “Наранбулаг-хан”, “Мотор сервис”, “Офис сервис” ХХК-ийн замчид гар бие оролцсон эл бүтээн байгуулалтад хүйтэн сэрүүн уур амьсгалтай оронд өргөн дэлгэр ашиглагддаг япон технологи нэвтрүүлсэн бөгөөд гүйцэтгэгчдийн зүгээс 20 жилийн баталгаа өгч байна. Эл технологи нь автозамын асвальтан хучилтын битумын хатуулаг чанарыг цемент, эмульс ашиглан хүссэн хэмжээгээр өөрчлөх боломжтой бөгөөд хавар газар гэсэх үед үүсдэг замын хагаралыгбагасгах, үгүй болгох боломжтой аж.

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл өнгөрсөн оны зургадугаар сард иргэдэд хандан гаргасан уриалгадаа “Улиастай-Гачууртын чиглэлийн 11 км автозам, нийслэлчүүдийн зуслан руугаа зорчдог Дамбадаржаагийн уулзвар-Шаргаморьтын төмөр-бетон гүүр-Хандгайт чиглэлийн 16.3 км замын өргөтгөл, шинэчлэлийн ажил эхэллээ. Энэ ажил ирэх жилийн зургадугаар сард дуусна. Цаашид налайхын замыг шинэчлэхээр зорьж байна” гэж байсан. Тухайн үед иргэдийн дунд эл уриалгыг “худал үг” гэх нь байсан ч өдгөө биелэлээ олжээ. Зуслан чиглэлийн автозамын ачааллыг хоёр дахин бууруулах үр өгөөжтэй эл бүтээн байгуулалтыг өчигдөр албан ёсоор хүлээн авсан юм. Шинэ замын нээлтийн ёслолд Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл, Нийслэлийн автозамын газрын дарга Д.Нанзаддорж, нийслэлийн Засаг даргын Хот байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын хариуцсан орлогч дарга С.Очирбат тэргүүтэй албаны хүмүүс болоод иргэд, оршин суугчид оролцлоо. Хотын дарга Э.Бат-Үүл ёслолын ажиллагааны үеэр хэлсэн үгэндээ “Зам дагаж хөгжил гэдэг. Иргэддээ ая тухтай амьдрах орчин бүрдүүлэх, хотын төвийн замын ачааллыг бууруулах цаашлаад зуслангийн газрыг төвийн шугам сүлжээнд зорилгоор нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар эл бүтээн байгуулалтыг зориглон эхлүүлсэн. Эхэндээ эмээж байсан ч манай замчид чадлаа. 40 жил засвар хийгдээгүй өөрсдийн гараар өргөтгөн шинэчиллээ. Тиймдээ ч замаа дагаж хөгжих үндэс бүрдлээ гэж харж байна. Араас нь “Хашаа” хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлнэ. Зуслангийн айлууд байр байшингаа төвийн шугам сүлжээнд холбожүүнийг дагаад иргэдийн өмч хөрөнгийн үнэ цэнэ ч өснө. Эцэст нь замчиддаа тусалж газраа чөлөөлж, ойлгож дэмжиж байсан иргэд, оршин суугчиддаа баярлалаа” гэсэн юм.

                                                    “Төгс зам” ХХК-ийн ерөнхий захирал

-Зөөлөн битум ашиглахын давуу тал болоод нэвтрүүлсэн технологио товч тайлбарлаж өгөөч?

-Асвальтан хучилтыг дахин боловсруулах аргаар, газар дээр нь цемент, эмульсээр суурь хучилт хийдэг технологи л доо. Товчхондоо, хөнгөвчилсөн хучилтын аргаар автозам барих технологи юм. Энэ хүрээнд ердийн температурт хэрэглэдэг асвальтан хучилтыг Монголд анх удаа нэвтрүүлсэн гэж болно. Манайх шиг замын хагарал ихтэй, харьцангуй хүйтэн уур амьсгалтай оронд хамгийн тохиромжтой арга.Монгол орон Японы Хоккайдо аралтай уур амьсгалын хувьд ижил төстэй. Тиймээс Японы хамгийн хүйтэн бүс нутагт ашиглагддаг япон замын технологийг Монголд нутагшуулахаар ажиллаж байгаа юм. Ашиглахад хялбар, чанартай, эдэлгээ удаан, хүйтэн сэрүүнд нөхцөлд хамгийн тохиромжтой гээд олон талын давуу талтай технологи.

-Танай компани нийт замын хэчнээн км-ыг нь барьсан бэ. Мөн айлууд газраа чөлөөлөхгүй ажил удааширсан тал бий?

-Нийт 16.3 км замын эхний таван километрийг “Тэгшт плант” ХХК хийсэн бол 4.6 км-ыг нь манай компани хийж гүйцэтгэлээ. Харин Хандгайт хүртэлх зам дээр “Наранбулаг-хан” ХХК ажилласан. Ганц нэг айл газар чөлөөлөх тал дээр хойрго хандсанаар ажил багахан удааширсан тал бий. Гэхдээ график хугацаандаа дууссан.

                                                    Нийлэлийн автозамын газрын дарга 
  
-Шинэ зам зуслан чиглэлд төдийгүй хотын төвийн хөдөлгөөний эрчим, ачааллыг бууруулах байх?

-Сайн анзаарвал Санзай, Салхитын ам, Яргайтын богинод байдаг айлуудаас аваад зуслангийнайлууд өвөл, зунгуй суурьших нь их болж. Тиймдээ ч энэ чиглэлийн замыг 2000 оноос хойш шийдэх гэж олон арга хэмжээ авч байсан. Харамсалтай нь, хоёр асуудалыг өнөө хүртэл шийдэж чадаагүй. Нэгдүгээрт, маш их хөрөнгө оруулалт шаардагдаж байсан. Хоёрдугаарт замын ажлын үед хөдөлгөөний зохицуулалтыг хэрхэхээ мэдэхгүй байсан хэрэг. Энэ хоёр шалтгааны улмаас энэ замд гар хүрч чадалгүй нэлээд хугацаа алдсан байдаг. Харин 2015 онд нийслэлийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар зориглон эхлүүлж,ингэхдээ аль болох зуслангийн иргэдийн ая тухыг алдагдуулахгүй, богино хугацаанд гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн. Тиймдээ ч энэ ажил өнөөдөр дуусчихаад байна. Бид ганцхан жилийн хугацаанд дөрвөн эгнээ, 16.3 км автозам, тус бүр 50 метрийн урттай хос бетон гүүр ашиглалтад оруулж чадлаа. Ингэснээр зуслан чиглэлийн замын ачаалал хоёр дахин буурна.

-Өнгөрсөн хавар шинээр тавьсан зам хагарлаа, эвдэрлээ гэх иргэд их байсан. Энэ тухайд?

-Хөдөлгөөний эрчим ихтэй замуудын чанарыг сайжруулах мөн замын далангийн суурь хөлдөлт ихтэй үед хэрхэн эвдэрч, өөрчлөлт орохыг үзэх зорилгоор замын нэг хэсгийн суурь хучилтыг эхэлж хийчихээд өнгөн хучилтыг өнжөөж, хойтон жил нь хийх арга нэвтрүүлсэн юм. Энэ нь хөдөлгөөнд саад болдоггүй сайн талтай. Тиймдээ ч Хандгайт, Шадивлангийн чиглэлийн замыг суурь хучилтаар нь өнжүүлсэн хэрэг. Тэр нь өнгөрсөн гурав, дөрөвдүгээр сард буюу хөрс гэсдэг ид үед хэд хэдэн газар эвдрэл өгсөн. Түүнийг нь зарим иргэд маань буруу ойлгож “Өнгөрсөн жил барьсан зам нь эвдэрч эхэллээ” гэж байсан. Үнэндээ бид далан, суурь хучилтаа өнжөөх байдлаар хүйтний улиралд хэрхэн өөрчлөлт үзүүлэхийг мөн үүсч болох байсан эрсдэлийг бууруулсан хэрэг. Түүнээс өнгөн хучилтаа хийгээгүй байсан юм. Үүнийг л зам эвдэрлээ, хагарлаа гэж буруу ойлгосон хэрэг.

-Бүтээн байгуулалтад хэчнээн төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн бэ?

-Нийт 25.3 тэрбум төгрөгийн төсвөөр бий болсон зам. Мөнгөн дүнгээр нь аваад үзвэл харьцангуй боломжийн үнэ өртгөөр бүтсэн гэж болно.

-Шинэ технологийн тухайд юу хэлэх вэ?
-Ер нь замын асвальтан хучилт маш олон төрлийн орц, хольцтой байдаг. Энэ замын ажилд оролцсон “Төгс зам” компани Японы замын компани, инженерүүдтэй хамтарч шинэ технологи нэвтрүүлсэн. Уг технологи нь цаг уурын нөхцөлөөс хамаарч битумын хатуу зөөлнийг сонгон хэрэглэх боломжтойгоороо онцлог. Энэ замд зөөлөн битум ашигласан нь хавар газар гэсэх үеэр үүсдэг замын хагаралыг үгүй болгох давуу талтай юм. Түүнчлэн, Дамбадаржаагаас Шадивлангийн уулзвар хүртэлх замын хашлагыг “L”хэлбэрээр шийдсэн. Замын хучилт маань хоёр тийш тодорхой хэмээр налуу байх стандарттай байдаг. Тиймдээ ч ус нэвчих завсаргүй “L”хэлбэрийн бордюрын эдэлгээ урт, усны цохилтыг сааруулж, өөрийн ховилоор урсгадаг.

-Толгойт чиглэлийн зам засварын ажил эхэлж байна. Хэдий хугацаанд, хэдэн үе шаттай хийгдэж ажил вэ?

-Ерөнхийдөө гурван үе шаттай хийгдэх ажил. Хөрөнгө оруулалт нь төсөвлөгдчихсөн, өнгөрсөн тав дахь өдөр нээлтээ хийгээд ажил эхэлчихсэн явж байна. Эхний ээлжинд 21 дүгээр хорооллоос Толгойтын эцэс хүртэлх хөдөлгөөнийг хаасан байгаа. Үүнийг долдугаар сарын 5-ны дотор нээхээр төлөвлөсөн. Дараа нь Толгойтын эцсийн буудлаас Орбит хүртэлх чиглэлийн засварыг аравдугаар сарын 1-нд дуусгахаар болсон. Ерөнхийд нь өргөтгөж байгаа зам учир дагаад гэрэлтүүлэг, ус зайлуулах сувгийн ажлыг ч давхар шийдэх юм. Тиймээс арванхоёрдугаар сарын 1-нд ажил бүхэлдээ дуусна.