Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас эмийн сан, үйлдвэр, эм ханган нийлүүлэх байгууллагуудад хийсэн шалгалтын дүнд жороор олгох журамтай эмийн 65 хувь нь жоргүй олгогдож байна гэх дүн гарчээ. Энэ нь эм бэлдмэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүнд тавигдах хяналт сул байгаатай холбоотой бөгөөд эмийн зохистой хэрэглээ алдагдахгол шалтгаан болдог байна. Энэ тухай МХЕГ-ын Эрүүл мэндийн хяналтын хэлтсийн дарга Д.Баярболдтой ярилцлаа.

-Жороор олгох ёстой эм, бэлдмэлийн 65 хувийг  жоргүй олгож байна гэх тоо гарч. Ер нь, улсын бүртгэлд хэчнээн нэр төрлийн эм, бэлдмэл бүртгэлтэй байдаг, тэдгээрээс хэдийг нь жороор олгодог юм бол?

-Өнөөдрийн байдлаар 4000 гаруй эм бэлдмэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүн улсын бүртгэлд бүртгэгдсэний 400-г нь жороор олгох журамтай. Үүний 351 нь орчин үеийн анагаах ухааны дүнд гаргаж авсан бүтээгдэхүүн бол 49 нь уламжлалт анагаах ухааны эм, бэлдмэл байдаг.

-Эмийг жоргүй олгохын сөрөг нөлөө, хор уршгийн тухайд?

-Сөрөг нөлөөг нь дурдаад байвал дуусахгүй. Иргэд эмийн дасал, харшилтай болохоос аваад элдэв өвчин үүсэх, цаашлаад амь насанд ч халтай. Тэр ч бүү хэл өсвөр насныхан сэтгэцэд нөлөөлөх эм бэлдмэл хэрэглэж мансуурах тохиолдол ч гардаг. Ялангуяа антибиотикийн замбараагүй хэрэглээнээс үүдэж өвчтөн өөр өвчнөөр өвчлөхөд эмчилгээ үр дүнгүй болох нь бий. Энэ мэт эм бэлдмэлийн хэрэглээ буруу төлөвших нь хүний амь нас эрсдэх цаашлаад үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх нөхцөл байдал үүсгэдэг.

-Бүртгэлгүй эм, бэлдмэлийн ихэнх нь импортынх байдаг гэх яриа бий?

-2014 онд хийгдсэн шалгалтаар 27 эмийн үйлдвэрийн 1176 нэрийн эм, биологийн идэвх бүтээгдэхүүний 28 хувь буюу 329 нь л Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэлтэй байсан. Үлдсэн 857 нь бүртгэлгүй байсан гэхээр харьцангуй өндөр үзүүлэлт байгаа биз. Өнгөрсөн сард хийсэн шалгалтын дүнд энэ тоо буур, 76 хувь нь буюу 893 нэрийн эм улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн байна. Энэ нь 2014 онтой харьцуулахад бүртгэлтэй эм, бэлдмэлийн тоо 48 хувиар өссөн үзүүлэлт. Товчхондоо, одоо улсын хэмжээндэх нийт эм бэлдмэлийн 24 хувь нь бүртгэлгүй байна гэсэн үг. Ихэвчлэн дотоодын эм бүртгэлгүй байх нь элбэг.

-Угтаа үйлдвэрээс гарч буй эмийг бүрэн бүртгэлжүүлэх нь хяналт шалгалтын анхны үе шат болдог байх. Бүтээгдэхүүнээ бүртгэлд хамруулаагүй тохиолдолд ямар арга хэмжээ авдаг вэ?

-Яахав,дээр дурдсан 2014 онд эм бэлдмэлээ улсын бүртгэлд хамруулаагүй үйл ажиллагаа явуулж байсан үйлдвэрүүдийн эрхийг түтгэлзүүлэх хүртэл арга хэмжээ авахаар төлөвлөж байсан ч Засгийн газар эдийн засгийн хямралтай холбогдуулж “Үндэсний үйлдэрлэлээ дэмжинэ” гэх байр суурь баримталж улмаар манай газраас зөрчлөө арилгах шаарлага хүргүүлсэн. Эл шаардлагын дагуу зөрчлөө арилгасан эсэхэд өнгөрсөн сард өрнүүлсэн “Эмийн зохистой хэрэглээ” аяны хүрээнд хяналт тавьж ажиллаа.

-Ер нь, эмийн зохистой хэрэглээ гэдэг ойлголтыг товч тайлбарлавал?

-Эмийн зохистой хэрэглээ гэх ойлголт ганц хүн эсвэл байгууллагаар хэмжигдэхгүй шүү дээ. Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхэд оролцогч талууд гэж бий. Тиймээс эм хэрэглэж буй иргэн, жор бичиж буй эмч, эмчийн бичсэн жороор олгох ёстой эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд нийлж байж эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлдэг. Энэ талын тандалт, судалгааны дүнгээс харж байхад эмийн зохистой хэрэглээ гэх ойлголт төлөвшөөгүй байна. Хэрэглэгч өвчний ямар нэг зовиур илэрсэн үед дурын эмийн сангаас дуртай эмээ авч уух нөхцөл бүрдчихсэн байна.

                                        Манай зарим эмчийн бичиж байгаа жор

Хоёрдугаарт, эмч нар маань бараг жор бичихээ больчихож, бичсэн жор нь шаардлага хангахгүй байна. Саяын шалгалтаар нийт 15.2 мянган жоронд судалгаа хийж үзэхэд эмч нар маань өвчтөнийхөө нэр ус, нас хүйс, эмийнхээ хэрэглэх заавар, тун хэмжээг буруу бичдэг. Мөн өөрийнхөө нэр ус, тамга тэмдэгийг ч тавьдаггүй нийтлэг алдаа харагдаж байна. Тиймдээ ч өнөөдөр манай улсад эмийн зохистой хэрэглээ гэх ойлголт байхгүй байна гэж хэлэхэд буруудахгүй болж. Эмийн зохистой хэрэглээ гэх асуудалд муу дүн тавьж болохоор байна.

-Та дээр хэлэхдээ эм бэлдмэлийг жоргүй олгож байгаа нь үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой асуудал гэсэн. Гэтэл бид энэ тухай 20 гаруй жил ярилаа шүү дээ?

-Энэ сэдэв хөгжингүй орнуудад ч шүдний өвчин болоод байсан асуудал. Бид Японы эмзүйн байгууллагын эмийн чиглэлийн мэргэжилтнүүдтэй уулзаж байхад энэ тухай ярьж л байсан. Япончууд ч 30 жилийн өмнө ийм асуудалтай тулгарч байсан юм билээ. Одоо бол ямар ч асуудалгүй, жороор олгох эмийг жороор л олгодог, иргэд нь ч эм жоргүй авна гэдэг ойлголтгүй болсон.

 Угтаа жоргүй олгосон эмнээс үүдсэн асуудалд эмч, эмзүйн байгууллага, жортой авах шаардлага тавиагүй хэрэглэгч, өвчтөний аль аль нь хохирч, буруутан болж үлддэг. Иргэн хүн эрүүл мэнд цаашлаад амь настайгаа холбоотой асуудалд анхаарч, хэрэглэх эмээ ямар үйлчилгээ, зориулттайг судлах, асууж тодруулах ёстой юм. Японы нийгэмд ийм ойлголт, төлөвшил бий болсон байна. Үүнээс үзэхэд эм бэлдмэлийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхэд эмч, эмнэлгийн байгууллага, эмийн сан, эм ханган нийлүүлэгч мөн иргэний үүрэг оролцоо маш чухал болж таарлаа. Эмийн сангаас ханиадны ч юмуу толгойны эм авсан ч заавар зөвлөмж авч хэвших хэрэгтэй байна. Өөрт өвчтөнд ямар эм бэлдмэл харшилдаг, дараагийн шатны эмчилгээний үр дүн, үйл явцад нөлөөлөх эсэх, хэдээс хэдэн насны хүн хэрэглэх ёстойв гэхчлэн нарийн ширийн зүйлийг эмийн санч, харьяа хороо, дүүргийн эмчээс лавлаж байх учиртай. Толгойны эм, жирийн вакцины гаж нөлөөнөөс үүдсэн маш олон төрлийн өвчин, эмгэг байдаг. Өвчтөн бүрт үзүүлэх нөлөө нь ч өөр байдаг.

-Эмзүйн байгууллага хэт олдоод байгаа гэх нь бий. Тиймдээ ч өрсөлдөөн их, түүнийгээ дагаад чанар, аюулгүй байдлын шаарлага хангахгүй эм үйлдвэрлэж, ашиг хонжоо хөөх нь ихэссэн гэдэг. Ер нь, жороор эм олгодоггүй, хүн ардын эрүүл мэндтэй шууд холбоотой асуудалд хайхрамжгүй ханддаг байгууллагуудад ямар арга хэмжээ авдаг вэ?

-Монгол Улсын Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулиар эмийг жоргүй олгосон газруудад эхний ээлжинд сануулга өгч, шаардлага тавьдаг. Хоёрдугаарт, мөнгөн торгууль ногдуулдаг бол эцэст нь үйл ажиллагааг нь зогсоох хүртэл арга хэмжээ авдаг. Гэхдээ ийм арга хэмжээ авлаа гээд зөрчил дутагдал хангалттай хэмжээнд буурдаггүй. Угаасаа торгууль ногдуулж, үйл ажиллагааг нь зогсоох нь зөв шийдэл биш, асуудлаас гарах арга зам ч биш гэж харж байна. Харин ч эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх талын мэдлэг мэдээлэл олгож, сургалт сурталчилгааны ажлыг эрчимжүүлэх нь зөв. Тэгээд зөрчлөө арилгах тодорхой хугацаа өгөх зэргээр уян хатан хандахгүй бол өргөс авахтай адил нэг өдөр шийдчихдэг асуудал биш.

-“Эмийн зохистой хэрэглээ” аянтай адил зорилго, чиглэлтэй хяналт шалгалтын ажил жил бүр хийгддэг үү эсвэл тодорхой давтамжтай байдаг уу?

-Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх үүднээс энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллага, аж ахуй нэгжүүдэд жил бүр төлөвлөгөөт болон гэнэтийн хяналт шалтгалт хийдэг. Засгийн газраас энэ оныг “Хэрэглэгчийн жил” болгосонтой холбогдуулж МХЕГ-аас өнгөрөгч гуравдугаар сарыг эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх сарын аян зарлан зохион байгууллаа. Энэ хугацаанд хяналт шалгалтын бүхий л хэлбэрийг ашиглаж иргэдийг өндөр идэвхитэй, чанар, аюулгүй байдлын баталгаатай эм, бэлдмэлээр хангах, эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх, жор бичилт, эмийг жороор олгож байгаа байдалд хяналт шинжилгээ хийж аж ахуй нэгж, иргэдэд чиглэсэн арга хэмжээ, сургалт суртчилгаа, хяналт шалгалтын ажлуудыг хийлээ.

-Аяны хүрээнд хэчнээн эмийн сан, эм ханган нийлүүлэх байгууллага, үйлдэрт шалгалт хийв. Түүнчлэн, Монгол Улсад данс, бүртгэлтэй энэ төрлийн хэчнээн байгууллага байдаг юм бол?

-Манай улсад эмийн тусламж, үйл ажиллагаа Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хуулийн дагуу тусгай зөвшөөрөлтэй үйл ажиллагаа явуулдаг 250 гаруй эм ханган нийлүүлэх байгууллага, 1000 гаруй эмийн сан, 36 эмийн үйлдвэр бий. Мөн улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдсэн 4000 гаруй нэр төрлийн эмийн 75 орчим хувь нь импортынх байдаг. “Эмийн зохистой хэрэглээ” аяны хүрээнд нийт 36 эмийн үйлдвэрийнхээ 15-д нь хяналт шалгалт хийлээ. 19 нь тодорхой шалгааны улмаас үйл ажиллагаа явуулаагүй байсан. Сая МХЕГ-ын даргын зөвлөлийн хурал хуралдаж шалгалтад хамрагдаагүй үйлдвэрүүдийн дараагийн ээлжийн шалгалтад хамруул гэх үүрэг өгсөн. Урьдчилан сэргийлэх хяналт буюу Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй, хуурамч, бүртгэлийн загвараас зөрүүтэй, эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхит бүтээгдэхүүнийг илрүүлэх хяналт, шалгалтыг эхлүүлсэн. Үүнд 194 эмийн сан, 54 эм ханган нийлүүлэх байгууллага, 40 эмнэлэг, худалдааны төв шалгалтад хамрагдлаа.