Сүүлийн үед төмөр замын өргөн болон нарийн царигийн тухай яриа дахиад л гарч эхэллээ. Мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус нөхөд ямар нэгэн зорилгын тулд сайн, муу, тэр нь ашигтай, энэ нь ашиггүй гэж мэдэж ярих юм. Төмөр замын инженер дотроо барилга, зүтгүүр, вагон, эрчим хүч, дохиолол холбоо, ашиглалт (ачаа тээвэрлэлт, хөдөлгөөн зохион байгуулалт, зорчигч тээврийн зохион байгуулалт, төрөл бүрийн тээвэрлэлтийг нэгтгэн зохион байгуулах, ачих буулгах машин механизм) гэж зургаан үндсэн мэргэжлийн шинжлэх ухаан нэгдэж байж хамгийн ашиг орлоготой, зөрчил сааталгүй тээвэрлэлт явуулдаг юм шүү дээ. Дээрх төрөл мэргэжлийн хүмүүсийг зохион байгуулан нэгдсэн удирдлагаар хангах шаардлагаар ашиглалтын инженер буюу сүүлийн үед тээвэр зохион байгуулах инженер мэргэжлийг бэлтгэж ачаа шилжүүлэх, дугуй солих тээврийн бичиг баримт, хил гааль, мэргэжлийн хяналт ачааг ачих бэхлэх техникийн нөхцөл, сав баглаа боодол, ачилт буулгалтыг механикжуулах, аюултай болон хортой ачааг тээвэрлэх нөхцөл журам, Усан, далайн, агаарын, автотээврүүдийг төмөр замын тээвэртэй уялдуулах зэрэг олон шаардлагыг зохион байгуулдаг шинжлэх ухааныг эзэмшсэн мэргэжилтэн байдаг. Гэтэл мэргэжлийн бус нөхөд төмөр замын тээврийг машинаа сольж унаад давхихтай адил санан, их хялбархан юм ярих. Манай улсад анх төмөр зам байгуулагдаад буюу 1953-1993 оныг хүртэл БНХАУ- ын нутагт өөрийн экспорт, импортын ачаагаа хүний гар харж ажиллаж байсан. Өөрийн эрхээр яаралтай шаардлагатай ачаагаа улс орон дотроо авчирч чаддаггүй олон улсын хэлэлцээрийн дагуу шаардаж, ажиллаж чаддаггүй байсан. Харин 1994 оноос Монгол Улсад маань нарийн царигийн өртөө байгуулагдаж улс орондоо импортоор орж ирж байгаа ачаагаа шалгаж шилжүүлэн ачих ажиллагаа хийж байгаа юм. Одоо л Замын-Үүдийн боомтоор харилцан тэгш эрхтэй олон улсын гэрээ хэлэлцээрийн дагуу ажиллаж байна. Европын миний мэдэх хуучин ЗХУ -тай хил залгадаг улс бүгд хил дээрээ өргөн нарийн хоёр царигийн өртөөтэй, ачааг шилжүүлэн ачих, дугуй солих газартай байдаг.Тийм учраас өөрийн шаардлагатай ачаагаа хүлээн аваад тээвэрлэх ажлыг хүний гар харалгүй хийдэг.

Тэгэхээр ганц нарийн цариг Монголд орж ирэх нь хэдийгээр Монгол Улс ачих ажлыг хийж байгаа ч гэсэн вагоны эзэн хэний ачааг ачуулах вэ? гэдгийг мэдэж манай улсаас далайн боомт хүрэх ачааг нэгдүгээрт тавихгүй гэдгийг би ёстой сайн мэдэж байна. Өөрийнхөө хэрэгцээг хангачихаад дараа найз нөхдөд туслах нь хүний нийгмийн бичигдээгүй хууль. БНХАУ-ын тээвэрлэгч байгууллагууд манай улсын ачааг Хятад улсынхаа нутгаар дамжуулан тээвэрлэж, манай улсын эдийн засаг, гадаад худалдааг сайжруулах гэж нутгийнхаа гүнээс хоосон вагонуудыг үр ашиг багатай тээвэрт зардал гарган авчирч туслах болов уу? Манай төрийн удирдагчид шинэ сайхан онол гаргаж удирдан зохион байгуулах, нүүрс экспортыг далайгаар тээвэрлүүлж чадах болов уу? Монгол Улс экспортоо сайжруулахаар нарийн царигийн вагонуудыг ихээр авч тээвэрлүүлнэ гэх байх, энэ болно. Гэхдээ  БНХАУ өөрийн нутгаар хоосон явсан вагонуудын зардлыг авна, тэгэхээр нөгөө өртөг маань өсөх байх даа. Хоосон, төлбөргүй буцах замд ачаа ачиж болно гэж зөвшилцөж болно.Тэгэхээр вагоны эргэлт удааширч ачаа тээврийн хэмжээ багасдаг нь амьдралаар шалгасан зүйл.Миний заалгасан онол, практикаар ямар хэмжээний ачааг нарийн царигаар хүлээн авна, тэр хэмжээний дамжин өнгөрөх ачааг өгч, орон нутагт хэрэглэх ачаагаа тээвэрлэх үүргээ хоёр улс өөрийн дотоодын тээврээр зохион байгуулах нь хамгийн харилцан тэгш эрхтэй гэж үздэг шүү.

Олон улсын тээврийн бичиг баримттай ачааг тухайн улс хилээрээ хүлээн аваад нөгөө хил дээрээ хүлээлгэн өгөхийг дамжин өнгөрөх ачаа гэж үзэж, тодорхой хугацаатай, ачааны чанар тоо хэмжээг хэвийн хорогдлын хэмжээнээс хэтрүүлэхгүй үүргийг хүлээж, тээвэрлэж чадаагүй тохиолдолд хариуцлага хүлээх үүрэгтэй байдаг.
Гэтэл манайхан айлын удирдлагад байж нүүрснийхээ экспортын гадаад худалдааг хяналттайгаар өөр улс гүрнээс хамааралтайгаар байлгахыг хүсээгүй баймаар гэж бодох юм. Арай хувийн эрх ашгаа бодоод энэ байдлыг хүсдэг монгол хүн байхгүй гэж бүрэн итгэж байна. Ганцхан мэдэхгүйгээсээ болж маргалдаж байна гэж ойлгодог.

Зарим сонин хэвлэлд на­рийн цариг ашигтай, орчин үеийн техник тоног төхөө­рөмжтөй юм шиг бичиж ярих, ашиглалтын мэргэжлийн биш мэргэжилтэн, төмөр замын бус хүн олон байдаг болж дээ.Гэтэл манай төмөр замд ажиллаж байсан шилдэг ашиглалтын инженерүүд дүгнэж яриагүй байхад төмөр замыг удирдаж яваагүй татах, зам, холбоо зэрэг өөр мэргэжлийн нас насны, мэргэжлийн бус хүмүүс ярьж байгаа нь маш сонин санагдах юм. Цариг өргөн болон нарийн гэдэг нь төмөр замын зам төмрийн рельс ажлын ирмэгүүдийн хоорондын зайг хэлдэг. Үүнээс хамаарч төмөр замын техник тоног төхөөрөмж сайн, муу байх нь хамаардаггүй.
Дэлхийн олон улс дотроо нэгдсэн сүлжээгээ ажиллуулахаар төмөр замын царигийг эсвэл өргөн үгүй бол нарийн хийдэг. Тэгж хийснээрээ өөрийн улсын ард иргэдэд саадгүйгээр нийтийн тээвэрлэлтийн үйлчилгээг явуулдаг. Манай Засгийн газар, Зам тээврийн яам ТӨУҮГ Төмөр замын хөдөлгөөн зохион байгуулах  хуулж хаяад дахин барих гэж байгаа бол бригадын төв шиг хямд биш учир огт болохгүй гэдгийг хэлэх нь зөв гэж үзэж байна.

Цөөн тооны улс орон дотооддоо олон төрлийн царигтай гэдэг. Тэр нь түүхийн явцад хийгдсэн байдаг. Жишээ нь, Англи улсын төмөр зам 2140 мм царигтай байж байгаад 1435 мм шилжсэн байдаг. Энэтхэгт зөвхөн цайны ургамлаа зөөвөрлөх зориулалтаар 600 мм царигтай төмөр замын тээвэрлэлтээ уурын тэрэгтэйгээр ашиглаж байгаа болохоос нийтийн тээвэрлэлтэд ашигладаггүй шүү дээ.Төмөр замын онолоор, хоёр өөр царигтай улс төмөр замын нийтийн үйлчилгээ явуулахаар аль нэг царигийг сонгож тээврийнхээ нэгдсэн сүлжээнд байлгахаар заалгаж, хил залгаа улсын өөр царигтай төмөр замтайгаа дугуй солих, үгүй бол хүлээн авч байгаа ачаагаа тухайн улсын царигтайгаар улсынхаа хил дотор оруулж ирэн хүлээн авч, өөрийн улсын царигийн вагондоо шилжүүлэн ачиж тээвэрлэнэ. Харин экспортод гаргаж байгаа ачаа вагоноо хөрш улсын хилээр гарган зэргэлдээ гүрэндээ хүлээлгэн өгч ирсэн байдаг. Тэгээд гадаадын улс орон төмөр замын тээвэрлэлтээ Төмөр замын Хамтын нөхөрлөлийн хороогоор дамжуулан хамт­ран ажилладаг шүү дээ ОСЖД, ЦИВ гээд Төмөр за­мын ачаа шилжүүлэх, ачааны бичиг баримт боловсруулах, дугуй солих тэргэнцэр, нэг улсын вагон нөгөө улсдаа явах гэдэг чинь, СМГС си СМГС, СМПС си СМПС, ЦИВ, ППВ гэх зэрэг төмөр замуудын хамтын нөхөрлөлийн гишүүн орнуудын олон жил харилцан ажиллаж, хурдан шуурхай зөрчил дутагдалгүй харилцан тэгш эрхтэйгээр төмөр замын тээвэр зохион байгуулах, хил залгаа улс үндэстнүүдийг харилцан ашигтай гэрээ хийж ажиллах бололцоог хангасан хэлэлцээрүүд юм.