Эртний соёл иргэншлийн үеэс аваад өнөөг хүртэл илд гэдэг цэргийн урлагийн салшгүй хэсэг байсныхаа нэгэн адил цол зэрэг, эрхэм дээд хүндэтгэлийн нэг илэрхийлэл болсоор ирсэн түүхтэй.

Галт зэвсэг, хүнд их буу, техник бий болтол илд гэдэг цэрэг дайны гол зэвсэг байсан. Анхны илдийг хүрэл зэвсгийн үед зэсээр хийж байсан гэдэг. Түүхийн янз бүрийн цаг үеэс өнөө хүртэл хадгалагдаж ирсэн домогт таван илд энэ байна.

1.    Уоллесийн илд

1272- 1305 онд амьдарч байсан Уильям Уоллес бол Шотландыг англиас тусгаар тогтнуулахын төлөө тэмцэж явсан аугаа их жанжин, хөлөг баатар байлаа. Тэрээр дайсантайгаа явган цэргийн хүчээр тулж гардан тулаан хийдэг байсан болохоор гол зэвсэг нь илд. Уоллесийн энэ илд өнөөдөр Стерлингийн Үндэсний музейд хадгалагдаж байна. Урт нь 132 см, жин нь 3 кг. Хар төмөр энэ илдний бариулыг хар хүрэн ширээр бүрсэн байгаа. “Хатан зоригтон” кинон дээр Мел Гибсоныг Уоллесийн дүрд тоглоход энэ илдний 12 хуулбарыг ашигласан.

2.    Тисон

Эль Сид бол Пиринейн хойгийн дундад зууны эзэнт гүрний нэг Кастилиягийн хатан хаант улсад төрсөн хүн. Тэрээр цэргийн зүтгэлтнээс гадна чадварлаг дипломат байгаад дараа нь испанийн баатар болж хааны баруун гар болсон. Тэр Тисон, Колад гэсэн хоёр гайхамшигт илдтэй байсны нэг Тисоноо мавруудын эсрэг тулалдахдаа барьж байсан гэдэг. Энэ илдний урт 103 см, жин нь 1,1 кг. Илдэн дээр түүнийг 1002 онд бүтээсэн гэсэн бичээсээс гадна католик шашны судрын ишлэл  бий. Тисон илдийг өнөөдөр Испанийн Бургос дахь музейд үзэж болно.

3.    Долоон шүдэт илд

Солонгосын баруун өмнөд нутагт байсан эртний Пекчегийн хатан хаант улс IY  зуун хүртэл цэцэглэж байж. Энэ үеийн домогт хаан Кынчохо энэ долоон шүдэт илдийг Дорнод Цинь улсын эзэн хаанд хүргүүлсэн гэдэг. Энэ илдний урт 65,5 см. Мэдээж энэ илдийг тулалдахад биш бэлгэ тэмдгийн чанартай бүтээсэн хэрэг. Энэ илд өнөөдөр Японы Нара аймгийн Ионокамийн сүмд хадгалагдаж байгаа. Харин илдийг олон нийтэд үзүүлдэггүй байна.

4.    Сан-Мартины сэлэм

Генерал Хосе де Сан-Марин бол Өмнөд америкийг исданийн дарлалаас чөлөөлөхийн төлөө цогтой тэмцэгч хүн. Түүний сэлмийг хойч үеийнхэн өнөө хүртэл хадгалсаар ирсэн. Энэ сэлэм одоо Буэнос-Айресын Үндэсний түүхийн музейд хадгалагдаж байгаа.

5.    Томоюки Ямаситын илд

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед японы эзэн хааны армийн генерал  “Малайн бар” хочтой Томоюки Ямасита британийн колони  эзэмшил Малай, Сингапур арлуудыг эзэлж байсан. Тэрээр японы жинхэнэ зэвсгийн мастерын хийсэн хувийн илдтэй байсан нь энэ. Одоо энэ илд Вест-Пойинтын цэргийн музейн үзмэрт бий.