Зээлийн батлан даалтын сан олон жижиг, дунд үйлдвэрлэгчийн бизнесийг өргөжин тэлэхэд тусалсан гэдэг. Харин өнөөдөр байдал ямар байгаа болон цаг үеийн асуудлын талаар сангийн гүйцэтгэх захирал Ш.Алтанхуягтай ярилцлаа.

-Зээлийн батлан даалтын сан жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчдэд тусламжийн гараа сунгаад жил гаруй хугацааг ардаа орхиж. Өнөөгийн байдлаар хэдэн үйлдвэрлэгчдэд туслаад байна?
-Өнгөрсөн хугацаанд 100  гаруй жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчийн 6,6 тэрбум төг­рөгийн зээлд батлан даалт гаргаж. Энэ нь, 16 тэрбум төгрөгийн зээл авах боломжийг бүрдүүлсэн гэсэн үг л дээ.

-Сангийн үндсэн зорилгын нэг нь хөдөлмөр эрх­лэлтийг нэмэгдүүлэх. Бизнес эрхлэгчдэд зээл олгосноор хөдөлмөрийн зах зээлд багагүй ажлын байр бий болсон байх?
-Тэгэлгүй яахав. Гурав­дугаар сарын 25-ны мэдээллээр манайд нийтдээ 21,3 тэрбум төгрөгийн зээл хүссэн 137 жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч 8,9 тэрбумд нь батлан даалт гаргах хүсэлтээ илэрхийлсэн. Үүнээс 100-д нь 6,6 тэрбумд нь батлан даалт гаргаж, 15,9 тэрбум төгрөгийн зээл авах боломжийг нь бүрдүүлж өгсөн. Үүний үр дүнд 272 ажлын байр шинээр нэмэгдэж, 897 ажлын байр хадгалагдах боломж бүрдсэн. Нийт батлан даалтад хамрагдагсадын 52 нь үйлдвэрлэл, 12 нь үйлчилгээ, 24 нь худалдаа, 12 нь хөдөө аж ахуйн салбарынх юм.

-100 аж ахуйн нэгжид зээл өгсөн гэхээр нэг бод­­лын хангалттай бас чам­лал­тай юм шиг санагд­лаа. Бат­лан даалгаж чадаа­гүй 37 үйлдвэрлэгч ямар шалт­гааны улмаас хасагд­сан юм бол?
-Хэдий зээлийн батлан даалтын сан нь барьцаалах хөрөнгөгүй жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчдийг дэм­жих ёстой ч, эрсдэлээ бодол­цох учиртай юм.
Бид батлан даах ёстой гээд эрсдэлээ тоо­цолгүй бүх хөрөнгөө гар­гаад туучихаж болохгүй.  Та­ны асуусан 37 жижиг, дунд үйлдвэрлэгчийн хувьд эрс­дэл­тэй бизнес эрхэлдэг, төсөл нь эргэн төлөлтөө хан­гаж чадахааргүй, өмнө нь найд­варгүй зээлдэгч байсан учраас л хасагдсан. Зээлийн батлан даалтын сангийн хөрөнгө татвар төлөгчдийн хуримтлалаас үүссэн төрийн мөнгө. Тэгэхээр бид эвий зайлуул, ажлын байр бий болгох юм гээд хяналт, шалгалтгүй өгчихөж болохгүй байгаа биз. Нөгөөтэйгүүр, батлан даалтын хороонд сангийн захирлаас гадна жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжүүлэх сангийн болон банкны төлөөлөл багтдаг учраас эрсдэлээ хамгаалах үүднээс эдгээр 37 аж ахуйн нэгжид татгалзсан хариу өгсөн гэж ойлгох хэрэгтэй.

-Гэхдээ та бүхний дэм­жиж ажиллах ёстой хү­мүүс бол жижиг, дунд үйлд­вэрийнхэн?
-Тийм. Бид хууль дүр­мийн­­хээ дагуу л ажиллах ёстой. Хатуудаа хатуу, зөө­лөн­дөө зөөлөн. Ямар ч гэсэн дэм­жих бодлогынхоо хүрээнд бат­лан даах журмынхаа за­рим хатуу нөхцөлийг зөөллөх тал дээр анхаарлаа хандуулж байна. Жишээ нь, батлан даахаас татгалзвал зөрчлөө даруй засч санд өгвөл бат­лан даалтын хороонд мате­риалаа хянуулах боломжтой. Түүнч­лэн хүсч байгаа зээлийнхээ 20 хувиас илүү эсвэл тэнцэх хэмжээний зээлтэй бол батлан даалт гаргахгүй гэсэн заалтыг хөнгөрүүлж, чанаргүй бол гэсэн өөрчлөлт оруулсан. Энэ мэт журмынхаа зарим заалтыг зөөллөсөн. Журмаараа аж­лын 10 хоногт батлан даах эсэ­хийг шийддэгийг аль бо­лох богино хугацаанд буюу  ажлын тав хоногт шийдэж байна.

-Зээлийн батлан даал­тын сантай гэрээтэй арил­жааны банкуудаас зээл авахаар босго болон хүү нь өндөр байна гэж ярих юм?
-Жишээгээр тайлбарлая. Зах зээлийн хамгийн шударга шүүгч нь хэрэглэгч гэдэг. Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрх­лэгч Дулмаагийн үйлдвэр­лэдэг талх Доржийнхоос хэл­бэр загвар, амтаараа ялгарч их зарагддаг бол Дорж зах зээлээ алдахгүйн тулд судалгаа, тооцоо хийж хичээх ёстой. Энэ чинь л зах зээлийн шударга өрсөлдөөн бас Доржийг улам хичээж ажиллах ёстой гэсэн хэрэглэгчдийн тавьж буй шаардлага. Тэгэхээр тодорхой хэмжээгээр өндөр шаардлага тавихгүй бол үйлдвэрлэгч хөгжихгүй, эрсдэл ч гарах магадлалтай. Бидний үндсэн зорилго бол банкин дээр очоод гацдаг барьцаа хөрөн­гийг нь л шийдэх. Харин банк өөрийнхөө ч, тухайн жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд үүсч болох ирээдүйн эрсдэлээс нь хамгаалж өндөр босго тавих нь зүй ёсны байх.

-Зээлийн батлан даал­тын сан ашгийн бус байгууллага. Үнэ­хээр л жижиг, дунд үйлд­вэр­лэлийг хөгжүүлэх зорил­готой юм бол хүү нь бага байх ёстой юм биш үү. Бид чинь зах зээлд ажлын байр бий болгодог гэдэг утгаар нь жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг л дэмжье гэж ярьдаг биз дээ?
-Банк болон банк бус санхүүгийн 11 байгууллагаар дамжуулан жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид ма­най­хаар батлан даалт гаргуулан зээл авч байгаа. Бидний зүгээс жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд олгож байгаа зээлийнхээ хүүг буулга гэсэн нөхцөлтэйгөөр банк бус санхүүгийн байгууллагатай гэрээ байгуулсан. Банк бүр журмаасаа хамаараад хүү нь өөр, өөр байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ заавал таньж, мэдэхгүй банкаар дамжуулан зээл авах албатай биш шүү дээ. Өөр, өөрийнхөө харилцаж сурсан, итгэлийг нь хүлээсэн банкиндаа л хандах хэрэгтэй. Зарим банк олон жил харилцсан үйлчлүүлэгчдээ хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй, бага хүү санал болгодог. Ашгийн байгууллага гэдэг утгаараа банк ч гэсэн найдвартай, байнгын үйлчлүүлэгчээ бага хүүгээр далласан бусдадаа алдахыг хүсэхгүй нь мэдээж.

-Гэхдээ л сангийн үйлчилгээний хураамж дээр банкны хүү нэмэгдэхээр үйлдвэрлэгчдэд дарамт болдог юм шиг санагддаг?
-Энэ талаар их яриа ярьдаг. Гэхдээ бид эхний ээлжинд банктай хамтарч ажиллаж байгаагийн хувьд итгэлийг нь олох ёстой. Дараа, дараагийнхаа шатанд банкуудад зээлийнхээ хүүг бууруулах нөхцөл, шаардлага тавих нь зүйтэй. Тэрнээс итгэлийг нь олж аваагүй байж шууд зээлийнхээ хүүг буулга гэж шаардах нь эртдэх байх аа.

-Тэгвэл заавал арил­жааны гэж байхаар Төрийн банкаар дамжуулан олгож болоогүй юм уу. Ингэсэн тохиолдолд жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд ирэх санхүүгийн дарамт бага учрах байсан юм шиг?
-Хэрвээ нэг л банктай хамтран ажилласан бол зээ­лийн батлан даалтын хүр­тээмж багасах байсан. Хэдэн жилийн өмнө орон сууцны зээлийг хэдхэн банкаар дамжуулан олгоход ямар их оочер дугаар үүсч, иргэдийг бухимдуулж байлаа, тэр байдал давтагдах байсныг үгүйсгэхгүй. Нөгөөтэйгүүр, хуулиараа ч банк, санхүүгийн байгууллагын дүгнэлтэнд үндэс­лэж зээлийн батлан даалт гаргана гэж заасан уч­раас Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй шаардлага хангасан бан­кууд­тайгаа хамтарч ажил­лахаас аргагүй. Манай сангаас хийсэн судалгаагаар банкны жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдэд зориулсан хүү сардаа 1,5-2,4 хувь юм билээ. Яахав,  яваандаа банкууд зээлийн батлан даалтын сан жижиг дунд үйдвэрлэл эрхлэгчдэд өгөөж­тэй, найдвартай бай­гуул­лага гэж ойлгоод ирэ­хээр нь зээлийнхээ жилийн хүүг буулгаач гэсэн нөхцөл манайхаас тавина. Ер нь, өнгөц харахад батлан даалтын үр шимээр жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч зээл авч байгаа мэт боловч найдвартай зээлдэгчтэй болдог гэдэг утгаараа банкинд ашигтай байдаг. Тийм болохоор яваандаа арилжааны банкууд хүүгээ буулгах хандлага руугаа явна. Түүнчлэн банкууд барьцаа хөрөнгийг үндсэн үнээс нь доогуур үнэлж авдаг. Цаг нь ирээд тохироо бүрдвэл барьцаа хөрөнгийн үнэлгээг өндөр болгооч гэж банкны удирдлагуудтай ярилцана гэж бодож байгаа.

-Энэ талаар их ярьдаг байх шүү. Ер нь, батлан даалтын хэмжээ зээлийнх нь 60 хувьд байгаа нь хэр оновч­той юм. Хэтэрхий бага уу эсвэл алтан дунда­жийг нь барьсан үнэлгээ юү?
-Өнөөгийн бизнесийн орчин, бизнес эрхлэгчдийн санхүүгийн боловсролын түвшинг харсан ч 60 гэдэг хамгийн оновчтой нь. Мэ­дээж, бизнесийн орчин сай­жирч, жижиг, дунд үйлд­вэрлэгчдийн бизнесийн соёл нь өндөрсөж, сахилга бат нь дээшлээд ирэхийн цагт энэ талаар хууль тогтоох дээд байгууллагад хандан өөрчлөх бүрэн боломжтой л доо.

-Сангийн нийт хөрөнгө өнөөгийн байдлаар хэд байна. Батлан даалтын хо­рооны хурлын шүүл­түү­рээр шүүгдэн зээл авсан үйлд­вэрлэгчдийн зээлийн эр­гэн төлөлт хэр сайн явна вэ?
-Өнөөгийн байдлаар зээлийн батлан даалтын сан таван тэрбум төгрөгийн хөрөнгөтэй байна. Энэ жил төсөвт 10 тэрбумын сан­хүүжилт нэмэхээр тусга­сан. Одоохондоо санхүүжилтээ аваагүй. Харин сангаар дам­жуулан батлан даалгуулж зээл авсан жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчдийн эргэн төлөлт сайн байгаа. Нэг ч үйлдвэрлэгч хугацаанаасаа хоцорсон, чанаргүй зээлдэгч болоогүй. Манайхаас ч зээлийнхээ эргэн төлөлтөд сар бүр мониторинг хийдэг. Өнгөрсөн жилд ч ийм зөрчил гараагүй.

-Зээлийн батлан даал­тын сан хөлөө олчихсон аж ахуйн нэгжүүдийг батлан дааж зээл өгч байна гэж жи­жиг, дунд үйлдвэрлэл эрх­лэгчид гомдоллодог.  Энэ хэр үнэний ортой юм бэ?
-Тийм зүйл ёстой байхгүй. Ташаа мэдээлэл. Банкны шаард­лагыг хангасан, биз­нес төсөл нь хэрэгжих болол­цооотой, санхүүгийн сахилга баттай гэдэг нь илт, үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ эрхлэх гэж яваа хэнийг ч ялгадаггүй. Сангийн зорилго бол тухайн жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч батлан даалтын хэрэгцээ шаардлагагүйгээр өөрийнхөө барьцаа хөрөнгөөр зээл авах чадвартай болтол нь өсгөж томруулах. Тиймээс банкны болон манай сангийн батлан даалт гаргуулах шаардлага хангаж байвал зээл авах боломжийг нь нээж өгдөг. 

-Гол нь, зээл авъя гэсэн болгонд тусламжийн гараа сунгах нь хэр зүйтэй юм бэ. Бид цаашдаа нийгэм төдийгүй эдийн засагт ч хувь нэмрээ оруулахаар төслийг дэмжинэ гэж хэлдэг шүү дээ?
-Одоогийн байдлаар бид сангийн шаардлага хангасан хөрөнгө оруулалтын чиглэлийн төсөлд өгч байгаа. Тэрнээс Эрээнээс бараа татаад эргэлтийн хөрөнгө нэмнэ гэсэн бизнесээс илүү хөрөнгө оруулалтынхныг нь түлхүү дэмждэг. Өөрөөр хэлбэл, ажлын байр бий болгох, тоног төхөөрөмжөө нэмэх, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ гаргахад нь дэмжлэг үзүүлдэг гэсэн үг. Хэрвээ Засгийн газраас үйлдвэржилтийн бод­лого гаргахдаа ноу-хаутай эс­вэл инновацтай, импортыг орлох үйлдвэрлэл, экспортыг чиглэсэн үйлдвэрийг дэмжинэ гэсэн чиглэл гаргавал бид дагана. Өнөөгийн байдлаар зээлийн батлан даалтын сангийн бодлого бол хөрөнгө оруулалтын бизнесийг дэмжих. Хоёрт, хөдөө орон нутаг, хотын захын дүүргүүдийн барьцаа хөрөнгө дутагдалтай бизнес эрхлэгчдэд дэмжлэг үзүүлэх гэсэн хоёр чиглэлийг үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгодог. 

-Орон нутаг гэснээс хө­дөөгийн жижиг, дунд үйлд­­вэрлэл эрхлэгчид маань танайхаар батлан даал­­гуулж хэр зээл авдаг юм?
-Батлан даалтын үйл ажиллагаа орон даяар хэрэгжих учиртай. Өнгөрсөн жил батлан даалгуулж зээл авсан аж ахуй нэгжийн 78 хувь нь хотынх байсан. Тэгэ­хээр хөдөө орон нутгийнхны хувьд бага байна гэсэн үг. Орон нутгийн иргэдийн хам­рагдах хүрээ бага бай­гаа учраас аймгийнх нь Хөдөл­мөрийн хэлтсийн нэг мэргэжилтэнг сангийнхаа төлөө­лөгчөөр ажиллуулан сур­галт, сурталчилгаа, мэдээл­лийг жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчдэд нь өгүүлж байна. Түүнчлэн ай­маг нь манай санд хөрөнгө оруу­лах замаар жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэдээ батлан даалт гаргуулан зээл олгох боломж ч байдаг л даа.

-Ирээдүйд ашиг өгөх төслийг санхүүжүүлэх бо­лох эсэх талаар банкны­хан их ярьдаг. Зээлийн батлан даалтын сангийн хувьд батлан дааж зээл олгох боломжтой юу?
-Энэ чиглэлийн олон улсын туршлага бий л дээ. Ялангуяа, Солонгос улсын КОТЕК гэдэг байгууллага шинэ техник технологи, ноу-хаугийн чиглэлээр бизнес эрхэлж байгаа компаниудад зээл авахад нь 100 хувь батлан даах тохиолдол байдаг. Энэ байгууллагын удирдлагатай нь уулзаж туршлага солилцоход шинэ санаа, санаачилга нь хэр үнэ цэнэтэй гэдгийг нь үнэлэх аргачлалаар тооцдог гэсэн. Иймээс судалж байж өөрийнхөө үйл ажиллагаанд нэвтрүүлэх бодол бий. Одоохондоо юу, юуны духанд хүрэлгүй нэвтрүүлэх нь арай л эртэднэ. Эхлээд батлан даалт гэж юу юм бэ гэдгийг жинхэнэ утгаар нь харуулчихаад дараа нь энэ чиглэлийг нэвтрүүлье.

-Өрхийн үйлдвэрлэлийг дэмжих хүрээнд хороодоор нь дамжуулан нийслэлээс зээл олгох талаар яригдаж байгаа. Хэрвээ энэ зээлийг авч байсан хүн танай санд хандвал батлан даалгуулж болох уу?
-Зээлийн бат­лан даалтын санд хамраг­да­на гэдэг нь банк санхүүгийн байгууллагын дүгнэлтэд үн­дэслэж, батлан даалтад хам­­рагддаг юм. Тэгэхээр боломжгүй.

-Үйлдвэрлэлээ өргө­жүү­лэхэд туслаач гэ­сэн үйлдвэрлэгч бүрт га­раа сунгадаг зээлийн бат­лан даалтын сан маань тас­ралтгүй үйл ажил­лагаагаа явуу­лахын тулд хөрөнгөө яаж арвижуулан өсгөдөг юм бэ. Эсвэл зөвхөн сайн санааны буяны бай­гуул­лага уу?
-Манайх чинь батлан даал­гуулсан жижиг, дунд үйлд­вэрлэл эрхлэгчдийнхээ шимт­гэлээр үйл ажиллагаагаа явуул­­даг байгууллага. Нэг ёсондоо, үйлчил­гээ­ний хураамж болон бат­лан даал­тын шимт­гэлийн ор­ло­гоо­роо үйл ажил­лагааныхаа зард­лыг нөхдөг. Энэ маань үйл ажиллагааны зард­лыг нөхөхүйц хэмжээнд хүр­дэггүй л дээ. Улсаас ч үйл ажиллагааны зардал гэж ав­даггүй юм. Яахав, бат­лан даалт гаргах хугацаа, дүнгээс нь хамаараад нэг удаагийн хураамж маань нэмэр болдог. Хэрвээ өөрийн хөрөнгө дутвал Засгийн га­зарт хандаж нэмж төсөв авах эсвэл хөнгөлөлттэй зээл авах боломжтой. Эсвэл хөрөн­гө оруулагч, нийгмийн хариуц­лагаа ухамсарласан томоо­хон компанийн хөрөнгө оруу­лалтыг жижиг, дунд үйлд­вэр­лэгчдэд батлан даалт гаргах замаар хөрөнгөө арви­жуу­лаад явах арга зам ч бий л дээ.

-Жижиг, дунд үйлд­вэр­лэлийн салбарт 400 гаруй тэрбум төгрөг эргэлддэг гэдэг. Энэ хөрөнгийн хэдэн хувийг зээлийн батлан даалтын сан эзэлж байна. Та надад тоон дүнгээр хэлж өгөөч?
-Бараг найман хувь нь манай сангийн хөрөнгө байх шүү.  Ер нь, жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд аль болох ачаалал, дарамт багатайгаар зээл олгох нь чухал. Манай сан ашгийн бус учраас барьцаа хөрөнгөгүйгээс үйлдвэрлэлээ өргөжүүлж чадахгүй байгаа жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдэд хүргэхийн тулд хийж, хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажлууд бий. Төлөвлөсөн ажил маань хэрэгжихээр энэ салбарт эргэлдэх зээлийн батлан даалтын сангийн хувь нэмэр өсөх нь дамжиггүй.