Залуучуудын хөгжлийг дэмжих, залуу гэр бүлийг орон сууцжуулах бодлогыг хэлэлцэв
Нийслэл-385” менторшип хөтөлбөр үр дүнгээ хэлэлцэж, хаалтаа хийлээ
Баянзүрх дүүргийн хэмжээнд цас хусах, давс бодис цацах ажил хийгдэж байна
“Үндэсний бичгийн цэвэр бичигтэн” шалгаруулах уралдааны шилдгүүд тодорлоо
Халтиргаа гулгаанаас үүдэлтэйгээр толгойн гэмтэл, мөчдийн хугарал зонхилон тохиолдож байна
Дэд ахлагч Б.Марал пауэрлифтингийн ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртлээ
Улаанбаатар-Мандалговь чиглэлийн авто замд цасан шуургатай, үзэгдэх орчин хязгаарлагдмал байна
I, II ангийн сурагчдын амралт арванхоёрдугаар сарын 23-нд эхэлнэ
Засгийн газар хуралдаж байна
"Болор цом 42”яруу найргийн наадамд яруу найрагч А.Лхагва түрүүллээ
ХӨТӨЛГӨӨ МОРЬ БУЮУ ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ
Ам.долларын ханшийн өсөлт, бууралт богино хугацаанд, ойрхон давтамжтай мэдрэгдэж буй 2013 он дуусахад 63 хоног үлдлээ. Хөрөнгө оруулалт зогсонги байдалд орсноос мөнгө үнэгүйдэж, хөрөнгийн зах зээл улам хумигдаж байгаа ч асуудлыг шийдэж чадсан жил. Тухайлбал, гадаад болон дотоодын хөрөнгө оруулалтад тушаа болсон ойлголт, хуулийг юутай ч баталлаа. Түүний өмнөхөн хөрөнгийн зах зээлийг ойлгомжтой, өгөөжтэй болгон хөгжүүлэх хууль, эрхзүйн орчин ч шинэчлэгдсэн билээ. Энэ нь, нэг тулгууртай эдийн засгийн хос багана болох чухал зүйл гэдгийг бид тэр бүр анзаараагүй явж.
Валютын урсгал мөн л алдагдалтай
Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан мэдээлэлд тулгуурлан эдийн засгийн эрүүл мэнд хэр байгааг тандаж болно. Гэхдээ наана нь бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтөөс анзаарах боломжтой. Энэ өсөлт юунаас үүдэлтэйг сурвалжилбал, валютын ханшийн өөрчлөлттэй яах аргагүй холбогддог.
Өнөөдрийн байдлаар ам.долларын ханш 1710 хүрч, ширхэг юань 280 төгрөгтэй тэнцэж байна. Тэгэхээр эргээд валют орж ирэх урсгал буюу гадаад худалдааны тэнцлийн талаархи асуудал сөхөхөөс өөр аргагүй. Үүнийг экспорт, импорт гэдэг нэршлээр арай нийтлэг “таньдаг” билээ. Энэ хоёрын нэгдсэн дүн, харьцаа, зөрүүг ойлгомжтой харъя гэвэл анхлан өгүүлсэн Үндэсний статистикийн хорооноос гаргадаг мэдээлэл рүү өнгийхөөс өөр замгүй.
2013 он манай улсын валютын ханшид халгаатай жил байлаа гэж хэлэх эдийн засагч цөөнгүй. Нөхцөл байдлыг өргөн хүрээгээр авч үзвэл үнэхээр тийм ажээ. Өмнөх онд хөрөнгө оруулалттай холбогдуулан баталсан хууль, эрхзүйн өөрчлөлтийн үр дүн энэ жил нүүрлэж, монголчуудад одоо ч нөлөөлсөөр. Оны эхний хагаст хуулиа буруудуулснаас болж шуурга дэгдлээ хэмээж шүүмжилцгээв. Аз болж хуульд шургасан “хортой” заалтуудыг өөрчлөн шинэчиллээ. Гэвч өдгөө хөрөнгө оруулалтын цаг буюу улирал нь өнгөрчихөв. Тодруулбал, барилга, уул уурхайн үйл ажиллагаа саарах намар, өвөл хаяанд тохиож байна. Нөгөө талаас, хуулийн журам гараагүй, хэрэгжиж эхлэх тов гараагүйгээс нэг удаа хаширсан хөрөнгө оруулагчдыг төдийлэн оруулж ирж амжаагүй байгаа юм. Нэгтгээд хэлбэл, оны эхнээс л валютын орох урсгал саарч, одоо ч бараг хоосон хэвээр буй юм. Үүнийг Үндэсний статистикийн хорооноос сар бүр эмхлэн гаргадаг нийгэм, эдийн засгийн мэдээллээс харвал “Оны эхний есөн сарын байдлаар манай орон 126 улстай гадаад худалдаа хийсэн. Экспорт 3097.8 сая ам.доллар, импорт 4825.4 сая ам.доллар буюу нийт худалдаа эргэлт 7.9 тэрбум ам.доллар хүрэв. Энэ дотроо өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад импорт найман хувиар, экспорт 4.1 хувиар тус тус буурчээ” гэж. Энэ хоёр зөрүүнээс болж манай улсын гадаад худалдаа 1.7 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байгаа. Энэ алдагдал өнгөрсөн нэгдүгээр сард 216.54 сая ам.доллар байсан гэхээр есөн сарын дотор 36 дахин өссөн гэсэн үг.
Ийм их алдагдал, сөрөг өөрчлөлтийн араас их бүтээн байгуулалтын ажил өрнүүлнэ гэдэг хэцүү ч Ерөнхий сайд, Засгийн газрын бүрэлдэхүүн, Монголбанк бусад нэгж хойш суугаагүй, хийсэн. Үйлдвэрлэж чадахгүйгээ импортолж, үйлдвэрлэсэн барааныхаа түүхий эдээ ч импортолдог монголчууд гадаадын зах зээлээс бүрэн хараат гэхэд болно. Гадаадын зах зээлээс ямар нэг юм авахад гадаад мөнгөн тэмдэгт буюу валют ашигладаг нь хамгийн том асуудал болоод буй. Энэ нь эгэл иргэнд, эрх барьж буй сайд нарт ч ялгаагүй хүчтэй цохилт. Гэвч бууж өгөөд, ам.долларын ханшийг албан хүчээр барихыг оролдохын оронд асуудал юу байна, түүнд л анхаарахыг чухалчилж ажилласан нь сайшаалтай. Тэр утгаараа валютын ханш гэдэг зах зээлийн донсолгоо, бэрхшээл, нөхцөл байдлаас үүдэлтэй хүндрэл, аюулыг бууруулах “амортизатор” хэмээж буй. Аливаа машин донсолгоог хохирол багатай даван туулахад нь амортизатор амин чухал байдаг бол эдийн засгийн өөрчлөлтийн үед валютын ханшийн өөрчлөлт л эрсдэлийг аядуулдаг аж. Өөрөөр хэлбэл, хүндэрч эхэлбэл ханш чангараад, сайжирвал буцаад суларна. Тиймээс ханшийг хүчээр барьж бага байлгах нь нэг хэсэг тайван явсан эдийн засаг гэнэтийн хүндрэлд сөхрөх, элгээрээ хэвтэхэд хүргэж болзошгүй аюул дагуулдаг аж. Ийм түүх ч дөрөвхөн жилийн өмнө тохиож байсан гэдэг.
Хөрөнгийн зах зээл бол нөөц
Ам.доллар тэргүүтэй валютын ханшийн хэлбэлзэл нь бидний ойлгодгоор сөрөг зүйл биш харин ч өсч, буурч байхад гэмгүй эдийн засгийн эрүүл мэндийн илтгүүр аж. Гэхдээ ханшийн өөрчлөлт хэт ойрхон зайтай, байнга давтагддаг байх хэрэг үү гэж асуух нь тодорхой. Хэрэв тийм гэвэл ханшийн өсөлтийг урьдаас тосч, барааны үнээ нэмж буцаад буухад дүлий дүмбэ оргиод суучихдаг наймаачид, импортлогчид бүх барааны үнийг тэнгэрт хадаах нь мэдээж. Ийм асуултыг эдийн засагчдад тавьбал нэгэн хэвийн хариу хэлэх нь хөрөнгийн зах зээлийн тухай. Аль ч орны санхүүгийн зах зээлийг хоёр ангилдаг. Манай оронд хөгжөөд буй банкны тогтолцоотой мөнгө, валютын зах зээл байхад нөгөө талд хөрөнгийн буюу үнэт цаасны зах зээл оршдог аж. Эндээс хөрөнгө оруулагч ногдол ашиг хүртэх, ханшийн өсөлтөөс ашиг олох, үнэт цаасны хүү авах, компанийн удирдлагад ажиллаж эрх барих зэргээр “тоглодог” байна. Энэ нь, хэдий мэдрэмж шаардаж, эрсдэл дагуулдаг ч банкны зах зээлд мөнгөө хадгалуулж, бага хувийн хүү хүлээж суухаас хэд дахин ашигтай. Товчдоо, хөрөнгийн зах зээлийн онцлог нь иргэн бүр үндэсний үйлдвэрлэгчдээ хөрөнгө оруулалтаар дэмжиж, түүнийгээ хамтдаа өсгөн хөгжүүлээд эргэж хувь хүртэх явдал. Үүний тулд компаниуд үнэт цаасаа гаргана, түүнийг хөрөнгө оруулагч худалдаж авах эсэхээ шийднэ. Мэдээж, ашигтай ажиллах нь чухал учраас ирээдүйтэй, өсч дэвжих компанийн хувьцааг авбал дорхноо хөлжөөд ирэх бол буруу сонголт хийвэл алдагдал хүлээх эрсдэлтэй. Гэхдээ үүнээс наана танд туслах, эрсдэл болон ашгийн талаар зөвлөгөө мэдээлэл өгөх байгууллагууд бий. Брокер, андеррайтер, дилерүүдийг хөрөнгийн зах зээл дэх мэргэжлийн оролцогч гэж болох юм.
Энгийн бөгөөд товч тайлбарлахад ийм л зах зээл. Өдөр бүр “Талх авъя” гээд 1000 төгрөг өгдөг “өнөөгийн бидний” зах зээл үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, түүний эрэлт хэрэгцээтэй шууд холбоотой бөгөөд мөнгөн тэмдэгт буюу валютаас хамааралтай. Харин хөрөнгийн зах зээл нь талх үйлдвэрлэгч компанийн үйл ажиллагаанд шууд хамаарч түүний бодлого, төлөвлөгөө, нөөц бололцоо, зах зээлийн чадамж гээд илүү өргөн хүрээ хамардаг байна. Мөнгөний зах зээл нь улс орны хэмжээнд яригдаж, бүх төрлийн бараа бүтээгдэхүүнтэй холбоотой учраас эдийн засаг хямрах үед ард түмэн олноороо хохирдог. Харин хөрөнгийн зах зээлд аль нэг компани хэцүүдлээ гэхэд хувьцаа эзэмшигч цөөхөн иргэн, хувь нийлүүлэгчид л хамаатай. Түүнчлэн хөрөнгийн зах зээлийг эдийн засгийн хөтөлгөө морь хэмээх нь ч бий. Үүнийг хөгжүүлэх нь юун түрүүнд валютын ханшийн өөрчлөлтөөс үүдэх бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, хэлбэлзлийг бууруулах сайн талтай. Яагаад гэвэл, хөрөнгийн зах зээл нь хэдий хувь хүний ашиг боловч улсын эдийн засагт томоохон түшиг болохуйц хөрөнгийн сан бүрдүүлдэг. Өдгөө ам.долларын ханш чангарсан бидний халаасанд буй гадаад валют цөөхөн байгаагаас үүдэлтэй. Тодруулбал, экспорт, импортын зөрүү алдагдал ихэссэн гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тэгвэл бид өөрсдөө үнэт цаасны арилжаанд идэвхтэй оролцож, хөрөнгийн сангаа арвижуулснаар ханшийн хэлбэлзэл дагаж, барааны үнэ өсч, буурахаас сэргийлэх нь. Учир нь, манай орон хөрөнгийн сан, бас нэгэн нөөцтэй болчихсон хэрэг. Нөгөөтэйгүүр, эдийн засгийн өсөлт, ДНБ-ий нэмэгдэл зэргийг хувьцаа эзэмшигчид бодитоор мэдрэх боломжтой байдаг. БНСУ-ын “Самсунг” корпорац улсдаа төдийгүй дэлхийд танигдсан томоохон брэнд. Түүний борлуулалт, үйл ажиллагааны 60 гаруй хувийг солонгосчууд өөрсдөө хүртдэг гэх. Тодруулбал, нийт хувьцааны төдий хэмжээтэй хэсгийг солонгос хүмүүс худалдан авчээ. Үнэндээ, тэд одоо л их ашиг хүртэж байгаагаас бус анхлан хувьцаа гаргах үед нь үндэсний байгууллага “Самсунг”-д хөрөнгө оруулсан хэрэг. Энэ аргачлалаар монголчуудыг хөрөнгийн зах зээлд хөтлөн оруулах, ашиг хүртээх зорилгоор “Эрдэнэс Таван толгой”-н хувьцааг иргэн бүрт хуваарилсан. Харамсалтай нь, иргэдээс компанид хөрөнгө оруулах бус харин ч төрөөс, Таван толгойгоос иргэдэд бэлэглэх зарчмаар явсан тул үйл ажиллагаа нь зогсч, хувьцаа нь үнэгүйдсэн хэрэг. Үүнээс гадна өөр олон шалтгаан байгаа нь мэдээж.
Хос морьтой эдийн засаг айсуй
Энэ онд Үнэт цаасны тухай хуулийг шинэчилсэн найруулгаар баталж, ирэх онд хэрэгжүүлэхээр тогтсон. Эдийн засгийн үзүүлэлтээр дэлхийд толгой цохиж буй улс орнууд хөрөнгийн биржийн арвин туршлагатай, тоглолтын зөв дүрэмтэй байдаг. Тэдний дэргэд манай улсын Хөрөнгийн бирж “нялх” юм. Анх байгуулагдсан зорилго нь ч хязгаарлагдмал байсан. Цэнхэр, ягаан тасалбар буюу үнэт цаасыг иргэдэд зөв, шударгаар тараах, нийтийн өмчийг зөв хувьчилж, нийгмийн байгуулал шилжиж асан эдийн засгийн хүнд хэцүү үеийг аядуу давахад Хөрөнгийн биржийн үүрэг их. Тийм ч учраас өнөөг хүртэл Монголын хөрөнгийн зах зээл хумигдмал, ойлгомжгүй, жижиг хэмээн хочлуулах нь элбэг. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд бусад орны адилаар хувьцаа гаргагч, хөрөнгө оруулагч, мэргэжлийн оролцогчдыг холбосон “тоглолтын талбар” болохыг зорьж буй. Үүнд, мэдээж эрхзүйн орчны шинэчлэл нэн шаардлагатай бөгөөд өнгөрсөн зун баталж дөнгөв. Харин одоо бэлтгэл ажил хангаж, ирэх жил эдийн засгийн хос морь “давхихад” бэлэн болно.
Монголчууд хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлэх, мэргэжлийн байгууллагууд цэвэр өрсөлдөөний зарчмаар үйл ажиллагаагаа эрхлэх дардан зам тавьж байна. Ирэх таван жилийн дотор Монголын хөрөнгийн биржийн үнэлгээ 30 дахин өсөх боломжтой гэж гадаадын мэргэжилтнүүд онцолж байгаа. Хонгконгийн хөрөнгийн бирж, Лондон, Торонтогийн хөрөнгийн бирж шиг Улаанбаатарын хөрөнгийн бирж алдарших цаг дөхсөөр. Энэ бол эдийн засгийн хоёр дахь багана юм. Валютын ханшийн өөрчлөлтөөр найгах эдийн засгийг улам бат зогсоход хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаас туслах, тулах нь дамжиггүй.
-Монголын Хөрөнгийн бирж таван жилд 30 дахин өргөжинө-
Ам.долларын ханшийн өсөлт, бууралт богино хугацаанд, ойрхон давтамжтай мэдрэгдэж буй 2013 он дуусахад 63 хоног үлдлээ. Хөрөнгө оруулалт зогсонги байдалд орсноос мөнгө үнэгүйдэж, хөрөнгийн зах зээл улам хумигдаж байгаа ч асуудлыг шийдэж чадсан жил. Тухайлбал, гадаад болон дотоодын хөрөнгө оруулалтад тушаа болсон ойлголт, хуулийг юутай ч баталлаа. Түүний өмнөхөн хөрөнгийн зах зээлийг ойлгомжтой, өгөөжтэй болгон хөгжүүлэх хууль, эрхзүйн орчин ч шинэчлэгдсэн билээ. Энэ нь, нэг тулгууртай эдийн засгийн хос багана болох чухал зүйл гэдгийг бид тэр бүр анзаараагүй явж.Валютын урсгал мөн л алдагдалтай
Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан мэдээлэлд тулгуурлан эдийн засгийн эрүүл мэнд хэр байгааг тандаж болно. Гэхдээ наана нь бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтөөс анзаарах боломжтой. Энэ өсөлт юунаас үүдэлтэйг сурвалжилбал, валютын ханшийн өөрчлөлттэй яах аргагүй холбогддог.
Өнөөдрийн байдлаар ам.долларын ханш 1710 хүрч, ширхэг юань 280 төгрөгтэй тэнцэж байна. Тэгэхээр эргээд валют орж ирэх урсгал буюу гадаад худалдааны тэнцлийн талаархи асуудал сөхөхөөс өөр аргагүй. Үүнийг экспорт, импорт гэдэг нэршлээр арай нийтлэг “таньдаг” билээ. Энэ хоёрын нэгдсэн дүн, харьцаа, зөрүүг ойлгомжтой харъя гэвэл анхлан өгүүлсэн Үндэсний статистикийн хорооноос гаргадаг мэдээлэл рүү өнгийхөөс өөр замгүй.
2013 он манай улсын валютын ханшид халгаатай жил байлаа гэж хэлэх эдийн засагч цөөнгүй. Нөхцөл байдлыг өргөн хүрээгээр авч үзвэл үнэхээр тийм ажээ. Өмнөх онд хөрөнгө оруулалттай холбогдуулан баталсан хууль, эрхзүйн өөрчлөлтийн үр дүн энэ жил нүүрлэж, монголчуудад одоо ч нөлөөлсөөр. Оны эхний хагаст хуулиа буруудуулснаас болж шуурга дэгдлээ хэмээж шүүмжилцгээв. Аз болж хуульд шургасан “хортой” заалтуудыг өөрчлөн шинэчиллээ. Гэвч өдгөө хөрөнгө оруулалтын цаг буюу улирал нь өнгөрчихөв. Тодруулбал, барилга, уул уурхайн үйл ажиллагаа саарах намар, өвөл хаяанд тохиож байна. Нөгөө талаас, хуулийн журам гараагүй, хэрэгжиж эхлэх тов гараагүйгээс нэг удаа хаширсан хөрөнгө оруулагчдыг төдийлэн оруулж ирж амжаагүй байгаа юм. Нэгтгээд хэлбэл, оны эхнээс л валютын орох урсгал саарч, одоо ч бараг хоосон хэвээр буй юм. Үүнийг Үндэсний статистикийн хорооноос сар бүр эмхлэн гаргадаг нийгэм, эдийн засгийн мэдээллээс харвал “Оны эхний есөн сарын байдлаар манай орон 126 улстай гадаад худалдаа хийсэн. Экспорт 3097.8 сая ам.доллар, импорт 4825.4 сая ам.доллар буюу нийт худалдаа эргэлт 7.9 тэрбум ам.доллар хүрэв. Энэ дотроо өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад импорт найман хувиар, экспорт 4.1 хувиар тус тус буурчээ” гэж. Энэ хоёр зөрүүнээс болж манай улсын гадаад худалдаа 1.7 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байгаа. Энэ алдагдал өнгөрсөн нэгдүгээр сард 216.54 сая ам.доллар байсан гэхээр есөн сарын дотор 36 дахин өссөн гэсэн үг.
Ийм их алдагдал, сөрөг өөрчлөлтийн араас их бүтээн байгуулалтын ажил өрнүүлнэ гэдэг хэцүү ч Ерөнхий сайд, Засгийн газрын бүрэлдэхүүн, Монголбанк бусад нэгж хойш суугаагүй, хийсэн. Үйлдвэрлэж чадахгүйгээ импортолж, үйлдвэрлэсэн барааныхаа түүхий эдээ ч импортолдог монголчууд гадаадын зах зээлээс бүрэн хараат гэхэд болно. Гадаадын зах зээлээс ямар нэг юм авахад гадаад мөнгөн тэмдэгт буюу валют ашигладаг нь хамгийн том асуудал болоод буй. Энэ нь эгэл иргэнд, эрх барьж буй сайд нарт ч ялгаагүй хүчтэй цохилт. Гэвч бууж өгөөд, ам.долларын ханшийг албан хүчээр барихыг оролдохын оронд асуудал юу байна, түүнд л анхаарахыг чухалчилж ажилласан нь сайшаалтай. Тэр утгаараа валютын ханш гэдэг зах зээлийн донсолгоо, бэрхшээл, нөхцөл байдлаас үүдэлтэй хүндрэл, аюулыг бууруулах “амортизатор” хэмээж буй. Аливаа машин донсолгоог хохирол багатай даван туулахад нь амортизатор амин чухал байдаг бол эдийн засгийн өөрчлөлтийн үед валютын ханшийн өөрчлөлт л эрсдэлийг аядуулдаг аж. Өөрөөр хэлбэл, хүндэрч эхэлбэл ханш чангараад, сайжирвал буцаад суларна. Тиймээс ханшийг хүчээр барьж бага байлгах нь нэг хэсэг тайван явсан эдийн засаг гэнэтийн хүндрэлд сөхрөх, элгээрээ хэвтэхэд хүргэж болзошгүй аюул дагуулдаг аж. Ийм түүх ч дөрөвхөн жилийн өмнө тохиож байсан гэдэг.
Хөрөнгийн зах зээл бол нөөц
Ам.доллар тэргүүтэй валютын ханшийн хэлбэлзэл нь бидний ойлгодгоор сөрөг зүйл биш харин ч өсч, буурч байхад гэмгүй эдийн засгийн эрүүл мэндийн илтгүүр аж. Гэхдээ ханшийн өөрчлөлт хэт ойрхон зайтай, байнга давтагддаг байх хэрэг үү гэж асуух нь тодорхой. Хэрэв тийм гэвэл ханшийн өсөлтийг урьдаас тосч, барааны үнээ нэмж буцаад буухад дүлий дүмбэ оргиод суучихдаг наймаачид, импортлогчид бүх барааны үнийг тэнгэрт хадаах нь мэдээж. Ийм асуултыг эдийн засагчдад тавьбал нэгэн хэвийн хариу хэлэх нь хөрөнгийн зах зээлийн тухай. Аль ч орны санхүүгийн зах зээлийг хоёр ангилдаг. Манай оронд хөгжөөд буй банкны тогтолцоотой мөнгө, валютын зах зээл байхад нөгөө талд хөрөнгийн буюу үнэт цаасны зах зээл оршдог аж. Эндээс хөрөнгө оруулагч ногдол ашиг хүртэх, ханшийн өсөлтөөс ашиг олох, үнэт цаасны хүү авах, компанийн удирдлагад ажиллаж эрх барих зэргээр “тоглодог” байна. Энэ нь, хэдий мэдрэмж шаардаж, эрсдэл дагуулдаг ч банкны зах зээлд мөнгөө хадгалуулж, бага хувийн хүү хүлээж суухаас хэд дахин ашигтай. Товчдоо, хөрөнгийн зах зээлийн онцлог нь иргэн бүр үндэсний үйлдвэрлэгчдээ хөрөнгө оруулалтаар дэмжиж, түүнийгээ хамтдаа өсгөн хөгжүүлээд эргэж хувь хүртэх явдал. Үүний тулд компаниуд үнэт цаасаа гаргана, түүнийг хөрөнгө оруулагч худалдаж авах эсэхээ шийднэ. Мэдээж, ашигтай ажиллах нь чухал учраас ирээдүйтэй, өсч дэвжих компанийн хувьцааг авбал дорхноо хөлжөөд ирэх бол буруу сонголт хийвэл алдагдал хүлээх эрсдэлтэй. Гэхдээ үүнээс наана танд туслах, эрсдэл болон ашгийн талаар зөвлөгөө мэдээлэл өгөх байгууллагууд бий. Брокер, андеррайтер, дилерүүдийг хөрөнгийн зах зээл дэх мэргэжлийн оролцогч гэж болох юм.
Энгийн бөгөөд товч тайлбарлахад ийм л зах зээл. Өдөр бүр “Талх авъя” гээд 1000 төгрөг өгдөг “өнөөгийн бидний” зах зээл үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, түүний эрэлт хэрэгцээтэй шууд холбоотой бөгөөд мөнгөн тэмдэгт буюу валютаас хамааралтай. Харин хөрөнгийн зах зээл нь талх үйлдвэрлэгч компанийн үйл ажиллагаанд шууд хамаарч түүний бодлого, төлөвлөгөө, нөөц бололцоо, зах зээлийн чадамж гээд илүү өргөн хүрээ хамардаг байна. Мөнгөний зах зээл нь улс орны хэмжээнд яригдаж, бүх төрлийн бараа бүтээгдэхүүнтэй холбоотой учраас эдийн засаг хямрах үед ард түмэн олноороо хохирдог. Харин хөрөнгийн зах зээлд аль нэг компани хэцүүдлээ гэхэд хувьцаа эзэмшигч цөөхөн иргэн, хувь нийлүүлэгчид л хамаатай. Түүнчлэн хөрөнгийн зах зээлийг эдийн засгийн хөтөлгөө морь хэмээх нь ч бий. Үүнийг хөгжүүлэх нь юун түрүүнд валютын ханшийн өөрчлөлтөөс үүдэх бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, хэлбэлзлийг бууруулах сайн талтай. Яагаад гэвэл, хөрөнгийн зах зээл нь хэдий хувь хүний ашиг боловч улсын эдийн засагт томоохон түшиг болохуйц хөрөнгийн сан бүрдүүлдэг. Өдгөө ам.долларын ханш чангарсан бидний халаасанд буй гадаад валют цөөхөн байгаагаас үүдэлтэй. Тодруулбал, экспорт, импортын зөрүү алдагдал ихэссэн гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тэгвэл бид өөрсдөө үнэт цаасны арилжаанд идэвхтэй оролцож, хөрөнгийн сангаа арвижуулснаар ханшийн хэлбэлзэл дагаж, барааны үнэ өсч, буурахаас сэргийлэх нь. Учир нь, манай орон хөрөнгийн сан, бас нэгэн нөөцтэй болчихсон хэрэг. Нөгөөтэйгүүр, эдийн засгийн өсөлт, ДНБ-ий нэмэгдэл зэргийг хувьцаа эзэмшигчид бодитоор мэдрэх боломжтой байдаг. БНСУ-ын “Самсунг” корпорац улсдаа төдийгүй дэлхийд танигдсан томоохон брэнд. Түүний борлуулалт, үйл ажиллагааны 60 гаруй хувийг солонгосчууд өөрсдөө хүртдэг гэх. Тодруулбал, нийт хувьцааны төдий хэмжээтэй хэсгийг солонгос хүмүүс худалдан авчээ. Үнэндээ, тэд одоо л их ашиг хүртэж байгаагаас бус анхлан хувьцаа гаргах үед нь үндэсний байгууллага “Самсунг”-д хөрөнгө оруулсан хэрэг. Энэ аргачлалаар монголчуудыг хөрөнгийн зах зээлд хөтлөн оруулах, ашиг хүртээх зорилгоор “Эрдэнэс Таван толгой”-н хувьцааг иргэн бүрт хуваарилсан. Харамсалтай нь, иргэдээс компанид хөрөнгө оруулах бус харин ч төрөөс, Таван толгойгоос иргэдэд бэлэглэх зарчмаар явсан тул үйл ажиллагаа нь зогсч, хувьцаа нь үнэгүйдсэн хэрэг. Үүнээс гадна өөр олон шалтгаан байгаа нь мэдээж.
Хос морьтой эдийн засаг айсуй
Энэ онд Үнэт цаасны тухай хуулийг шинэчилсэн найруулгаар баталж, ирэх онд хэрэгжүүлэхээр тогтсон. Эдийн засгийн үзүүлэлтээр дэлхийд толгой цохиж буй улс орнууд хөрөнгийн биржийн арвин туршлагатай, тоглолтын зөв дүрэмтэй байдаг. Тэдний дэргэд манай улсын Хөрөнгийн бирж “нялх” юм. Анх байгуулагдсан зорилго нь ч хязгаарлагдмал байсан. Цэнхэр, ягаан тасалбар буюу үнэт цаасыг иргэдэд зөв, шударгаар тараах, нийтийн өмчийг зөв хувьчилж, нийгмийн байгуулал шилжиж асан эдийн засгийн хүнд хэцүү үеийг аядуу давахад Хөрөнгийн биржийн үүрэг их. Тийм ч учраас өнөөг хүртэл Монголын хөрөнгийн зах зээл хумигдмал, ойлгомжгүй, жижиг хэмээн хочлуулах нь элбэг. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд бусад орны адилаар хувьцаа гаргагч, хөрөнгө оруулагч, мэргэжлийн оролцогчдыг холбосон “тоглолтын талбар” болохыг зорьж буй. Үүнд, мэдээж эрхзүйн орчны шинэчлэл нэн шаардлагатай бөгөөд өнгөрсөн зун баталж дөнгөв. Харин одоо бэлтгэл ажил хангаж, ирэх жил эдийн засгийн хос морь “давхихад” бэлэн болно.
Монголчууд хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлэх, мэргэжлийн байгууллагууд цэвэр өрсөлдөөний зарчмаар үйл ажиллагаагаа эрхлэх дардан зам тавьж байна. Ирэх таван жилийн дотор Монголын хөрөнгийн биржийн үнэлгээ 30 дахин өсөх боломжтой гэж гадаадын мэргэжилтнүүд онцолж байгаа. Хонгконгийн хөрөнгийн бирж, Лондон, Торонтогийн хөрөнгийн бирж шиг Улаанбаатарын хөрөнгийн бирж алдарших цаг дөхсөөр. Энэ бол эдийн засгийн хоёр дахь багана юм. Валютын ханшийн өөрчлөлтөөр найгах эдийн засгийг улам бат зогсоход хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаас туслах, тулах нь дамжиггүй.
0 Сэтгэгдэл
