“Зэрэг нэмэхийн өмнө” гэж Монголын уран сайхны кинонд Боролдой, Долдой хоёр ноёноо “хөөрхөн” чадсаар өлсч ядралгүй холын замыг  хороож буй тухай гардаг. Тэгвэл хүн хэлэхээс нааш, цаас чичихээс нааш гэдэгчлэн хэн нэгэнд ингээд чадуулаад яваагаа мэдэхгүй хүн олон. Гол нь чадуулаад яваа хүмүүс нь яг л ноён шиг “зэрэг нэмэх” гэж улайрах нь даанч хөөрхий. Иймэрхүү дүр зураг аль ч салбарт ажиглагддаг. Гэхдээ энэ удаа боловсролын салбарт гарч буй “Зэрэг нэмэхийн өмнө”-ийн тухай хөндөх гэсэн юм.
Сүүлийн үед Улаанбаатарт хувийн сургууль олноороо байгуулагдах болсон. Гэхдээ энэ олон хувийн сургуульд жирийн ардын хүүхэд сурна гэдэг амаргүй. Яагаад гэвэл, төлбөр нь өндөр учраас.
Төлбөр өндөртэй хувийн сургуулиудыг манлайлдаг “International school of Ulaanbaatar” сургууль  гэхэд сурагчиддаа төлбөр төлөх хоёр боломж санал болгодог. Эхнийх нь стандарт буюу байгууллагынхаа тусламжтайгаар төлбөрийг нь төлж болох бол нөгөөх нь хувиараа төлөх. Стандарт хэлбэрийг сонголоо гэхэд та 30790 ам.доллар төлнө. Хувиараа төлөх сонголт хийвэл  20013 ам.доллар тушаах болох нь. Харин бага ангийнхны төлбөр нь 15412 ам.доллар юм билээ. Энэ сургуульд манай урлаг соёлын “одод”, улс төрийн зүтгэлтэн, бизнесменүүдийн хүүхдүүд сралцдаг. За тэгээд “Hobby”, “Сант”, “Орчлон” гээд төлбөр өндөртэй сургуулийн урт жагсаалт цааш хөвөрнө. Одоогоор Улаанбаатарт төлбөртэй 250 гаруй сургууль бий гэсэн албан бус судалгаа байдаг. Тэгвэл хамгийн сүүлд нэгдсэн “British of Ulaanbaatar” сургуулийн төлбөр гэхэд 6000-15000 ам.доллар гэсэн аман мэдээ ч байна. Гэхдээ энэ бол өнгөрсөн жилийн төлбөр. Дээрхи сургуулиудын аль нь ч сургалтын төлбөрөө “ногоон”-оор хийнэ гэж тогтсон дүрэмтэй.
Уг нь, Валютын зохицуулалтын тухай хуульд зааснаар “Монгол Улсад бүх төлбөр тооцоог зөвхөн төгрөгөөр хийнэ” гэж заасан байдаг. Төрсөнөөсөө хойш мартагдах шахсан эл хуулийн заалтыг ШӨХТГ-аас бүх аж ахуйн нэгж, компанийн удирдлагуудад хэрэгжүүлэхийг сануулж эхэлсэн. Гэтэл төлбөрөө хатуу валютаар тооцдог хувийн хэвшлийн зарим дунд сургуулиуд энэхүү хуулийн заалтаас бултах  “хөөрхөн” арга сэдчихэж. Энэ нь, хэдий төлбөрийг ногооноор гэж заасан ч, төлөхдөө валютын ханшийн зөрүүг тооцон монгол төгрөгөөр барагдуулна гэж эцэг, эхчүүдэд мэдэгджээ. Энэ талаар тодруулахаар хэд хэдэн сургууль руу холбогдоход “Утсаар мэдээлэл өгөхгүй. Өөрийн биеэр ирж уулз” гэв. Тэд “Манайх валютаар төлбөрөө тогтоосон ч, эцэг эхээс нэг ч ам.доллар авдаггүй” хэмээцгээнэ. Гэхдээ тэд хуулиа сайн уншиж нягтаалгүй юу эсвэл хамаагүй гэж бодсон уу “Төлбөрийг гадаад валютаар илэрхийлэн тодорхой ханшаар төгрөгт хөрвүүлэн нэхэмжлэх мөн тооцох нэгжээр нэхэмжлэх нь хуулийг зөрчиж буй үйлдэл болно” гээд цагаан цаасан дээр хараар тэмдэглэснийг умартсан бололтой. Энэ хууль зөрчиж буй хэлбэр биш гэж үү...
Ноён долларын ханш өсч буй өнөө үед ахиу хэдэн төгрөг иргэдээс “саах” аргаа тэд ийм үгээр далдлах гэж оролдож байна. Эцэг, эхчүүдийн хүүхэддээ чанартай боловсрол олгох гэсэн туйлийн хүслийг нь саалийн үнээ болгон хувиргажээ. Хуулийнхныг ч гэсэн энэ үгээрээ “тал еэвэн”-дэх гэж оролдож буй бололтой.  


“International school of Ulaanbaatar” сургуулийн өндөр төлбөрийн тухай тайлбар. Тэд хэн очсон ч энэ тайлбараа жил бүр эелдэгээр дуржигнуулан уншдаг. Сургуулийн үүдээр ороход хамгийн түрүүнд таарсан хэн ч, жижүүрийн утсаар холбогдсон ямар ч хүн нь урдаас “Юуны өмнө ашгийн бус байгууллага гэдгийг хэлэх нь зүйтэй.  Бид сургалтын төлбөрөөс мөнгө олдог бизнесийн байгууллага биш. Бидний бүх мөнгө барилга байгууламж, сургалтын хөтөлбөрт зарцуулагддаг. АНУ-ын Төрийн Департмент манай сургуулийг Монгол дахь олон улсын цорын ганц дунд сургууль гэж хүлээн зөвшөөрдөг учраас АНУ-ын Засгийн газраас зарим санхүүжилтээ авдаг.  Гэхдээ манай нийт орлого сургалтын төлбөрөөс бүрддэг. Монголд ирж ажиллаж амьдрах олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, туршлагатай мэргэжилтэн багш нарын зардал, IB байгууллагын болон олон улсын магадлан итгэмжлэл олгодог байгууллагуудын (CIS, NEASC) гишүүнчлэлийн татвар, магадлан итгэмжлэл авсан сургуулиудыг хүлээн зөвшөөрдөг бусад олон улсын байгууллагын (EARCOS, ACAMIS, AISH, AAIE) гишүүнчлэлийн татварын зардал гэх мэтэд зарцуулдаг” гэсэн эдгээр үгсийг хэлдэг.

Гэхдээ мөнгө төлсөн болон төлөөгүй сурсан хоёрын хооронд ялгаа бий юү. Тэдний хажууд элдэв, шалдав мөнгө төгрөг нэхдэггүй ЕБС-иудын сургалтын чанар бараадах уу гэх асуулт дээрхи үргүй үнийн хөөрөгдлөөс үүдэж гарсан юм.  Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын үеэр аль сургууль, хэддүгээр байрт жагссаныг харвал тодорхой болно. Энэ судалгааг хийх ёстой байгууллага нь Боловсролын үнэлгээний төв. Гэвч тэд өнөөдрийг хүртэл хийж байсангүй. Энэ жилээс хийх гэж оролдож буй. Элсэлтийн шалгалтад тэнцсэн хүүхдүүдийн нэр, регистрийн дугаарыг компьютерт хийчихсэн мөртлөө төгссөн сургуулийнх нь нэрийг гаргах гэж ийнхүү цаг их алдаж байгаа гэнэ. Гэхдээ ирэх аравдугаар сарын дундуур гэхэд судалгааны дүнг харах боломжтой болох нь.
Ямартай ч, энэ жилийн ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгчдийн элсэлтийн ерөнхий шалгалтын дүнг харахад мэргэжлийн бүх хичээлээр Улаанбаатарт шалгалт өгсөн сурагчдын эхний 50 байрт төлбөр өндөртэй сургуулиудын жагсаалтыг манлайдаг “Intnational school of Ulaanbaatar” гэх мэт сургуулийн бараа ч алга. Хувийн сургуулиудаас “Hobby”, “Орчлон”, улсын сургуулиудаас лицей нэгдүгээр сургууль, бидний хэлж заншсанаар Орос гуравдугаар сургууль, тавдугаар сургууль багтсан байх юм.
Эндээс харахад, ялгаа алга. Тиймээс БШУЯ хувийн их, дээд сургуулиудыг магадлан итгэмжилдэг шигээ хувийн дунд сургуулиудыг магадлан итгэмжлэхгүй бол болохгүй нь. Гэхдээ тэр итгэмжлэл нь байрны тохижилтыг харах биш сургалтын чанарыг нь харж итгэмжилдэг баймаар.
Учир нь, иргэд хүүхдээ чанартай боловсрол эзэмшүүлэх гэж хэдэн арван сая төгрөг зориулж байхад хүүхэд нь сайн их, дээд сургуульд элсч чадахгүй бол дэндүү харамсалтай. Тиймээс зах зээлийн сонгодог хуулиар чанартай боловсролыг өндөр төлбөрөөрөө олгодог гэлцдэг гадны хөрөнгө оруулалттай дунд сургуулиудын төрийн байгууллагыг хууран хуулийн цоорхой ашиглан эцэ, эхчүүдийг “шулах” гэж буй энэ үйдлийг нь зогсоох цаг болжээ.