Б.БААТАР

Жүржийн хувьсгал хийж, эрх чөлөө, ардчилсан нийгмийг дэмжиж буйгаа дэлхий нийтийн анхаарлыг украинчууд татаж байсан. Гэвч өнөөдөр Украин улсад дайны гэхээс илүүтэй өр зээлийн асуудал улс орныг нь хямралд оруулахын зэрэгцээ нийгмийг хямрааж байгаа. ОХУ-ын зүгээс орос иргэдээ хамгаалах цэргийн ажиллагааг Крым болон Донецск, Луганск хоёр хотод нэгэн зэрэг явуулсан. Иргэдийнхээ эрх ашгийг яаж хамгаалдаг жишээг барууны улс орнуудад харуулж Минскийн гэрээ байгуулж байв. Өнөөдрийн байдлаар Украин улс ОХУ-д нийтдээ 15 тэрбум ам.долларын өртэй гэдэг. Гэвч энэ тоо 2013 оноос хойшхи өр.

Украины өр өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, өнгөрсөн долоо хоногийн байдлаар гурван тэрбум ам.долларыг нь төлөх үүрэгтэй байж. Өр зээлээс болж украинчууд ОХУ-д дарлуулж байгаа талаар барууны хэвлэлүүд бичих болов. Европын холбоо Украинд зээл олгох бүрт хүү болон үндсэн өр Орост төлөгдөж буй. Барууны орнууд ОХУ-ын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ авсан хэдий ч жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн хувьд алдагдалд орж эхнээсээ дампуурахад хүрсэн хэд хэдэн компани бий гэнэ. Өөрөө хэлбэл, хориг тавьсан ч гэсэн оросуудад 100 хувь ашигтай байсаар л...

Эдийн засгийн хоригийн эсрэг барууны улс орнуудын хүнсний бүтээгдэхүүнд Орос хориг арга хэмжээ авсан. Энэ нь Европын зарим орны эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлсэн. Украин улс Европын холбоо, Олон улсын валютын сан, Европын төв банкнаас авч буй зээлээ ОХУ-д төлөх ёстой өр зээлийн хүүнд төлж буй нь төсөв, эдийн засагт сэргэлт авчрахгүй байсаар байгаа юм.

АНУ болон Европын холбооноос Украиныг өнгөрсөн жил маш их дэмжсэн боловч “ямар ч ашиггүй” учир нүүрээ буруулах болжээ. ХБНГУ “Европын холбооноос Украиныг гаргах” талаар өнгөрсөн долоо хоногт хөндсөн. Украин улс Европын холбоонд элсээд ямар ч ашиг тус өгөхгүй байгаа талаар Европын холбооны орнууд гомдол мэдүүлж эхэлсэн байна. Холбоонд элсээд жил гаруйн хугацаа өнгөрч байгаа Украин улсын хувь заяа ийнхүү хүнд байдалд оров. Тэдний зээлийн батлан даалтыг хүртэл Америк “хариуцахгүй” гэсэн байр суурь илэрхийлжээ. ОХУ-ын эсрэг авсан эдийн засгийн хориг арга хэмжээ ямар ч үр дүнгүй байгааг америкчууд хүлээн зөвшөөрч шинэ хоригийн талаар ярих тухай мэдээлэл гарах боллоо.

Ингээд дараагийн Грек Украин улс болох эрсдэлтэй тулгарч, эдийн засгийн дампууралд ойрхон байгааг эдийн засагчид ярив. Гадаад өр нь төсвөөс хэд дахин их болсон учраас Украиныг ямар ирээдүй хүлээж байгаа талаархи нийтлэлүүд хэвлэлээр гарсаар. Эдийн засгийн хямрал ойрхон байгаа тэдний хувьд ямар боломж бололцоо, гарц байгаа нь тодорхойгүй. Барууны улс орнууд ч Украинд анхаарал хандуулж, туслаж дэмжихээ багасгаж. Энэ сарын 20 гэхэд Украинаас гурван тэрбум ам.доллараа ямар ч хамаагүй аргаар авахаа Орос мэдэгдэж, сануулсаар байгаа. Нөгөө талаараа ОХУ-ын эсрэг авсан эдийн засгийн хоригоос болж ОХУ гадаад өр зээл, авлагаа тэнцүүлэх бодлого хэрэгжүүлж эхэлсэн.

Киев гэхэд ОХУ-д төлөх ёстой өр зээлийн хэмжээг ирэх жилийн өдийд дуусгасан байх ёстой. Барууны улс орнуудаас батлан даагч болон өмнөөс нь өр төлөх улс орон Украинаар дамжуулж хайж байгаа гэх мэдээлэл Европын сайтуудаар гарсаар байна. Тиймээс “ОХУ-ын өрийг төлөхийн тулд Украиныг яагаад Европын холбоонд багтаасаар байх гэж” гэсэн асуулт гарч ирнэ. Хэрэв олон улсын Арбитрын шүүхээр Украин зарга үүсгэх юм бол ОХУ-д төлөх өрийн хүү л нэмэгдэнэ гэж санхүүгийн мэргэжилтнүүд хэлсээр байгаа юм.

Турк улсад болсон “ИХ-20”-ийн уулзалтаар Украины асуудлыг Орос дахин сөхсөн. Тэд өр зээл болон Минскийн гэрээгээ биелүүлэн ажиллах байр суурьтай байгаагаа илэрхийлсэн. Тус улсын Ерөнхийлөгч Гадаад хэргийн сайд нь яах учраа мэдэхгүй шинэ эрх баригчид залуу улстөрчидтэй маргалдсаар байгаа гэх мэдэлэл ч яваа. ОУВС-аас зээлж байгаа тусламжийн гэх хөрөнгө мөнгө Украины иргэдэд биш ОХУ-д очиж байгааг шударга бус  хэмээн Евро зөвлөл үзэж 2016-2018 онд олгохоор ярьж байсан зээлийг өгөх шийдвэр гацаанд оров.

Харин ОХУ Украиныг шууд өрөө төл гэсэн албан тулгалт хийхгүй байгаа. Эхний ээлжинд төлөх гурван тэрбум ам.долларыг гурав хувааж төлөх нөхцөл бий гэнэ. Өр зээлээ бага багаар нь авах гэсэн оросуудын оролдлого уу, эсвэл украинчуудад өөр арга байхгүй юу. Гурав хувааж төлсөн ч ОХУ-д хугацаа алдахаасаа илүүтэй өрөө хүүтэйгээ авах нь маш том давуу байдал.

Төсөв бүрдэхгүй, тэтгэмж байхгүй, татвар төлөгч цөөхөн, эдийн засгийн эргэлт гэх зүйлгүй болж, гадаад өр нь нэг хүнд ногдох өрийн хэмжээгээрээ дэлхийд эхний тавд орж байгаа, Украин. Дээр нь байгалийн хий, газрын тосны шугам ашиглах төлбөр жилээс жилд буурч санхүү эдийн засгийн чадамж нь шинэ төр, шинэ засаг гарч ирсэнээс хойш унасаар байх нь тодорхой боллоо. Украины эрх баригчид улс орны эдийн засгийг сайжруулж чадахгүй бол ирэх хоёрдугаар сард бүх нийтийн санал хураалт явуулж Ю.Тимошенкогийн нам засгийн эрх авах нэг гарц бий. Тэд улс орны эдийн засгийн хөгжилд анхаарал хандуулж дахиж өр зээл авахгүй гэдэг амлалт өгсөнийг “Риа новости” агентлаг мэдээлсэн. Сүүлийн жилүүдэд шоронд хоригдож байсан түүний хувьд улс төрд эргэн ирэх тохиромжтой цагийг хүлээж байгааг ийнхүү онцолжээ.

Украин улсад хавраас эхлээд улсын зарим үйлдвэрийг хувь компанид худалдах үйл ажиллагаа болсон. Үүнийг бонд босгож, эдийн засгийн сэргэлт, төсөвтэй холбон тайлбарласан. Дээрх хувьчлалтай холбоотой гадаад дотоодын худалдан авагч нар Украинд бизнес явуулах томоохон боломж нээгдсэн ч ойрын жилүүдэд мөнгө эргэлдэх боломж бололцоо байхгүй байгааг холбогдох мэргэжилтнүүд мэдээлсэн билээ. Яагаад гэвэл мөнгөгүйдэж, өрхийн хэрэглээ болон цалингийн тогтвортой байдал алдагдсан, ажилгүйдэл их байгаа нь улсын эдийн засгийн хямралтай холбоотойг ажиглагчид онцолжээ. Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ Крымын хойг салан тусгаарласан үйл явдлаас хойш уналтад орсон. Иргэдийн худалдан авах чадамж хүртэл буурч гадаадын хөрөнгө оруулагчид ашиггүй гэдгээ мэдсэн учир хөрөнгө оруулахгүй байгаа зэрэг хүндрэл ар араасаа ундарсан.

Ямартай ч, барууны улс орнууд Украинаас нүүр буруулж Европын холбооноос гаргах яриа өрнөж, эдийн засгийн зээл олгох хүсэлгүй болж байгаа байдал үүсчээ. Оросууд Украинд улс төрийн тоглолт хийж чадаж байгааг улс төр судлаачид мэдээлсээр байна. АНУ тэргүүтэй барууны орнууд Украины газар зүйн байрлалыг ашиглах гэж оролдсон уу, хийн хоолойг ашиглах гэсэн үү.

Өнөөдрийн байдлаар Украиныг ашиглах барууны төлөвлөгөө эдийн засгийн хүнд байдлаас болж боогдож байх шиг. Европын холбооны хувьд хоёр дахь Грек бий болсон гэж үзэхэд хүрээд байна. Сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд Украины ДНБ-ий хэмжээ 20 гаруй хувиар буурсан нь улс орныг бүрэн хямралд оруулаад байна. Дээрх дүгнэлт, нөхцөл байдлын тайланг олон улсын хэвлэл мэдээллийн агентлагууд онцолж “Украиныг яах вэ” гэсэн гацаанд орлоо. 

Украин улсад эдийн за­саг хүнд байгаа ч Турк улс­тай хамтран Батлан хамгаа­лах яамны салбарт хамтран ажиллах яриа энэ үеэр өрнөлөө. Өөрөөр хэлбэл, Туркийн танкийг шинэчлэх зорилгын хүрээнд хамтран ажиллах боломж бололцоо байгааг мэдэгджээ. Туркийн “Аселсан” болон Украины “УкроборонПром” компани хамтран танкнуудаа сайжруу­лах хөтөлбөр гаргаж. Турк улс Украинаас дамжуулах газрын тосны бизнес хийж олсон ашгаар Батлан хамгаалах яамны салбарт танкны төрөлд шинэчлэл явуулах боломжтой гэжээ. Ийнхүү Турк Украины “нэг­дэл” гэж хэлж болох үйл яв­дал удахгүй бодит ажил хэ­рэг болоход ойрхон байгаа аж.