Т.ЖАНЦАН
Гадаадынх ч тэр манай жижиг аж ахуйн нэгжийнхэн ч ялгаагүй Монголд бизнес эрхлэх хэцүү гэдэг. Дандаа танил тал, сайн нөхрийн буянаар ажил бүтдэг гэж хурал зөвлөгөөн, үзэсгэлэн худалдааны үеэр ам уралдан ярьдаг. Тэгэхдээ төрийн байгууллагуудын хяналт шалгалт, хүнд суртал ихтэйг гайхна. Мөн жижиг бизнесийг дэмжих төслийн зээлүүд олдохоосоо олдохгүй нь их хэмээдэг билээ. 
Тэгвэл Дэлхийн банк бизнес эрхлэхэд таатай орчин бүрдүүлсэн улсуудын судалгааг гарав. Өөрөөр хэлбэл “Бизнес эрхлэлт-2016 Чанар үр ашигтай байдлын үнэлгээ”-ний тайлан гарсан байна. Зүүн Ази, Номхон далайн бүс, Хонгконг, Маршалын арал, Микронези, Монгол, Сингапурт 20 хүртэлх хоногийн дотор компани үүсгэн байгуулах боломжтой болжээ. Одоо дэлхийн 132 улсад 20-иос доош хоногийн дотор компани байгуулж бизнес эхлүүлэх нөхцөл бүрдсэн аж.
Дээрх тайланд Монгол Улс 56 дугаар байрт жагсав. Энэ нь өнгөрсөн жилийнхээс гурван байраар ахисан үзүүлэлт. Уг тайланд дурдсанаар бизнес эрхлэхэд хамгийн таатай орноор Сингапур шалгарав. Тус улсаас гадна бизнес эрхлэхэд таатай орчин бүрдүүлсэн жагсаалтын эхний 20-д Шинэ Зелланд, Дани, Өмнөд Солонгос, Хятадын Хонгконг, АНУ, Швед, Норвеги, Хятадын Тайвань, Австрали, Канад, Малайз, Эстони зэрэг орон оржээ. Тэд дэлхийн шилдэг 20 эдийн засагтай улс гэдгээ уг тайлангаар батлаад байгаа юм. Гэвч Зүүн Ази болон Номхон Далайн бүс нутгийн эдийн засаг бүхэлдээ Европын дараа оров. Үүнээс гадна, Зүүн Ази болон Номхон Далайн бүсийн орнуудын дийлэнх нь жижиг дунд бизнесийг зохицуулах, дэмжих орчин бүрдүүлсэн шинэчлэлт эдийн засагтаа хийх болжээ. Бизнес Эрхлэхүй төслийн менежер Рита Рамальо “Зүүн Ази болон Номхон Далайн бүс нутагт эдийн засгийн маш олон салбар хамарсан шинэчлэл хийж байна. Үүнд шинэ бизнес эхлүүлэхэд тулгарах саад бэрхшээлийг багасгах, татварын даган мөрдөлтийг амарчлах, санхүүжилтийн зээл авах, зах зээлийн зохицуулалтыг сайжруулах, цахилгаан эрчим хүчний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зэрэг шинэчлэлүүд орно” гэжээ. Дээрх тайланд дурдсанаар дэлхийн бүхий л улс эдийн засагтаа шинэчлэл хийж бизнесийг дэмжих бодлого баримталжээ. Үүн дотор Вьетнам, Хятадын Хонконг, Индонез эдийн засагтаа 3-5 төрлийн шинэчлэлт хийсэн нь хамгийн өндөр үзүүлэлт болж буй юм.
Харин Монгол Улс өнгөрсөн жил хоёр шинэчлэл хийсэн байна. Тухайлбал, шинэ компанийн бүртгэхэд 11 хоног зарцуулдаг байсныг зургаа болгожээ. Гэхдээ бичиг баримт бүрдүүлэх шат дамжлага нь хэвээр хадгалагдан үлдсэн. Хөрөнгө оруулалтыг дэмжих шинэ хуульд хуулийн этгээдийн бүртгэлийн алба бизнесээ эхэлж буй компанийн бүртгэлийг ажлын тав хоногт багтаан хийхээр тусгасан. Гэвч илүү төлбөр төлөх юм. Мөн зээлийн мэдээллийн сан мэдээлэл түгээж буй нь бизнес эрхлэгчдийг дахин зээл авахад тус дөхөм үзүүлж байгаа аж. Тухайлбал, харилцаа холбооны “Мобиком” компани энэ оны гуравдугаар сараас эхлэн зээлийн бүртгэлд зээлийн мэдээлэл өгч эхэлдэг болжээ.
Олон Улсын Санхүүгийн Корпорацийн Монгол дахь суурин төлөөлөгч Туен Д. Нгуен “Монгол Улс бизнес эрхлэх таатай орчин бүрдүүлэхэд чиглэсэн шинэчлэлүүдийг тууштай хийсээр ирсэн. Үүний үр дүнд сүүлийн хэдэн жилд Бизнес Эрхлэхүй жагсаалтанд тогтмол дээшилж байгааг харах болно” гэж хэлсэн байна.
Гэвч Монголд бизнес эрхлэхэд бэрхшээл их байгааг дараах үзүүлэлтээс харж болно. Тухайлбал, бизнес эхлүүлэх, барилга барих зөвшөөрөл авах, хөрөнгө оруулагчийг хамгаалах талаар хүндрэл учирдаг хэмээн уг тайланд дүгнэжээ. Үүнээс гадна эрчим хүчний хэрэглэгч болох, гэрээний хэрэгжилтийг хангах, зээл авах асуудлыг шийдэх нь хүнд байдаг аж.
Бизнес эрхлэлтийг орчин нөхцөлийн тухай уг тайланг танилцуулахдаа Монгол Улс болон Хятадын Хонгконгийг харьцуулан тайлбарлав. Монгол Улс бизнес эрхлэлтийн хялбар байдлаар 68 оноо авсан бол Хонгоконг 83 оноотой. Манай улс барилга барихад авах зөвшөөрлийн тоо, шат дамжлагыг бууруулсан. Гэвч тус салбарынхан бизнес эрхлэхэд хүндрэлтэй байгаагаа илэрхийлдэг. Тэгвэл Хонгконг барилгын зөвшөөрөл авахтай холбоотой бүхий л асуудлын зохицуулалтыг сайжруулсан үнэлгээ авчээ. Хонгконг компанийн тухай шинэ хуулиар өнгөрсөн оны гуравдугаар сараас эхлэн тухайн компани тамгатай байх хуулийн шаардлагыг цуцалсан байна. Тэгэхээр шинэ компаниуд бизнес эхлүүлэхийн тулд заавал тамга худалдан авах шаардлагагүй болсон аж. Компаниа бүртгүүлэхдээ 1.5 өдрийн хугацаа зарцуулах болжээ. Мөн эрчим хүч хэрэглэх зөвшөөрөл авах шат дамжлага нь хялбар болсныг уг тайланд дурдав. Тухайлбал, бизнес эрхлэхдээ эрчим хүчинд шинээр хэрэглэгч болон холбогдох хугацааг 10 хоногоор цөөрүүлсэн байна. Ингээд дэлхийн 189 орноос эрчим хүчний хэрэглэгчийн үзүүлэлтээр есдүгээрт жагсаж буй юм. Хонгконгод компанийн бүртгэлийн алба нь хөдлөх хөрөнгийн барьцааны бүртгэлийг хариуцдаг бөгөөд энэ оны гуравдугаар сарын 3-наас бүрэн хэмжээний цахим үйлчилгээг үзүүлэх болсон. Ингэснээр барьцааны хүүг онлайнаар бүртгүүлэх, нэмэлт өөрчлөлт оруулах, шинэчлэх, цуцлах боломж бүрдсэн байна. Бизнес эрхлэгчдэд тулгардаг түгээмэл бэрхшээл бол татвар төлөлт. Тэгвэл Хонгконгод бизнес эрхлэгчид татварын хөнгөлөлт эдлэх болж. Тухайн компани жилд 20 мянган хонгконг доллар хүртэлх ашиг орлоготой ажиллавал татвар ногдуулах хувь хэмжээ 75 хувиар буурчээ.
