Тариаланчид өнөөдөр Чингисийн талбайд жагсах гэнэ. Тэдний гол уриа нь үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжье, тариаланчдад өгдөг урамшууллыг 70 биш 100 мянган төгрөг болгоё, ингэснээрээ энэ салбарт ажилладаг 300 орчим мянган хүний амьдралыг харж үзье  гэж байгаа ч цаагуураа гурил талхны үнийг нэмье гэж байгаа бололтой.
Өнөөдөр үйлдвэрлэл эрхэлж, амь зуулгаа авч яваа хэн нэгэн, барилгачин, зоогийн газрын эзэн, оёдолчин “Намайг  үйлдвэрлэл эрхэлж байгаагийн хувьд барьсан орон сууц бүрийн төлөө төрөөс  урамшуулал өг, худалдсан хоол, бүтээгдхүүн бүрийн төлөө төсвөөс шагнал урамшуулал өг” гэвэл та юу гэж бодох вэ.
Нэгэн цагт эх орны хэрэгцээд үр тариагаа бүрэн хангаад, илүүг нь гадаадад гаргадаг байсан манай газар тариалангийн үйлдвэрлэл 1990-ээд онд унаж хэцүү байдалд орсон нь үнэн. Старатегийн энэ үйлдвэрлэлийг төр аргагүйн эрхэнд дэмжих хэрэгтэй болсон нь ч үнэн.
Гэтэл түүнээс хойш хэдэн жил өнгөрөв. Жил бүр тариаланчдад төр чадах хэрээрээ тусалж дэмжлэг үзүүлж ирсэн. Техник технологи нэвтрүүлэхэд нь хөнгөлөлттэй зээл олгож, хавартаа тариалахад нь шатахуун, үр бордоо  зээлээр олгож байлаа.
Дараа нь улсад тушаасан тонн буудай бүрт нь урамшуулал өгч эхэлсэн. Өнгөрсөн долоон жилд тариаланчдад нийтдээ 128 тэрбум төгрөгийн урамшуулал өгсөн байдаг.
Улсад худалдан авах тонн буудайн үнийг ч жил бүр нэмсээр өнөөдөр 500 мянган төгрөгт хүрээд байгаа.
Ингээд эцэст нь юу болов. Улсад тушаах гэсэн буудайнхаа жинг нэмэх гэсээр тушаадаг буудайн нь чанар муудсаар л байгаа. Хэдэн жилийн өмнө хаврын тариалалт болох гээд үрийн чанарын баталгаа хийхэд Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан, улсын нөөцөд хадгалж байгаа буудайных нь 80 гаруй хувь чанарын шаардлага хангахгүй гэсэн үнэлгээ гарч байсан. Ийм гурилыг гурил үйлдвэрлэгчид авах уу.
Хамгийн аймшигтай нь улс тонн буудайг 500 мянган төгргөөр худалдаж аваад, улсад тушаасных нь төлөө 50, сүүлдээ 100 мянган төгрөгийн урамшуулал өгч байгаа нь улаан буудайн үнийг дэлхийн зах зээлийн, хойд хөршийн улаан буудайны үнээс өндөр болгосон. Намар ингэж авч байгаа ч жилийн турш, үгүй ядахнаа хавар болтол хадгалахад тэр буудайн үнэ хэдий болж өсөх вэ.
Ийм үнэтэй буудайгаар гурил үйлдвэрлээд, тэр гурилаар талх боов үйлдвэрлэхэд ямар үнээр зах зээлд гарах вэ.
Энэ бүхнийг тооцоолсон гурил үйлдвэрлэгчид төрийн шахаан дор аргагүйн эрхэнд намартаа тариаланчдаас багахан хэмжээний буудай худалдан аваад сүүлдээ оросоос хямд, чанартай буудай авдаг нь гарцаагүй үнэн. Жинг нь нэмэх гээд цэвэрлээгүй хог хаягдалтай тэгээд өндөр үнэтэй улаан буудай авснаас энүүхэн Сибириэс хямд үнэтэй, чанартай  буудай аваад гурил үйлдвэрлэх нь тэдэнд ашигтай байгаа.
Одоо ч гэсэн үнэтэй буудай авч үнэтэй гурил үйлдвэрлэхгүйн тулд гурилын үйлдвэрүүд аргагүйн эрхэнд ярьж танилцуулж, санал тавьж байгаад гадаадаас 20 орчим мянган тонн чанартай, хямд буудай авахаар болсон нь тариаланчдын дургүйг хүргэж. Тариаланчдын ч гээд байх юмгүй, ердөө л хэдхэн хүн, түүний ард байгаа МАН-ынхны төрийг эсэргүүцэх гэсэн “тэмцлийн оч”-ийг бадрааж байгаа хэрэг. Энд Цандэлэг, Пэрэнлэй, Содхүү, Чинбат нарын хэдхэн хүн л байгаа. Мэдээж ард нь 2016 оны сонгуулийн үнэр авсан МАН, албан тушаалд дуртай хэдхэн олигархи.
Тэдний хүсэл нь ердөө л газар тариалангийн үйлдвэрлэлд ажилладаг 300 орчим мянган хүний төлөө гээд байгаа боловч тэднийг ашиглаж, өмнөө түлхэж байгаад энэ төрийн нэр хүндийг унагаж 2016 оны сонгуулиар ярих зүйлтэй болох. Өнөөдөр тэд жагсч төр засгийг  хоолойгоо сөөтөл муу хэлнэ. Тэгээд болохгүй бол буудайн үнээ тэнгэрт хадуулж гурил талхны үнийг нэмнэ.
Монгол Улс зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжээд даруй 25 жил өнгөрлөө. Хөдөлмөр хүчээ зараад хөл дээрээ босох нь босдог, зах зээлийн өрсөлдөөнд өөрөө өөрийгөө аваад явчихдаг үйлдвэрлэгчидтэй болоход хангалттай  хугацаа.
Бүхний үнийг төр засгаас тогтоож өгдөг цаг хэдийнээ өнгөрсөн. Хүнд хэрэгтэй бүтээгдхүүн үйлдвэрлээд, түүнийгээ зах зээлд борлуулж байгаа үйлдвэрлэгч, хүн, аж ахуйн нэгж бүрийн үнийг улс тогтоогоод монгол хүнд хэрэгтэй зүйл зарж борлууллаа гээд урамшуулал шагнал өгөөд байдаг хэвээрээ л яваад байх уу.
“Монгол дээлээрээ гоёцгооё” гэсэн төрийн тэргүүний уриалгыг ажил хэрэг болгож байгаа юм гээд монгол дээл оёдог нэг эмэгтэйн урласан дээлийн үнийг нь улс өндрөөр тогтоож өгөөд, монгол хүнд худалдсан дээл тутамд нь хэдэн төгрөгийн урамшуулал төсвөөс олгоно гэвэл яахав. Эсвэл тэр дээлийг нь улс өндөр үнээр худалдаж аваад хадгалж байгаад цагаан сар, наадам ойртоод ирэхээр нь хүмүүст заавал тэр өндөр үнээрээ зарна, зах зээлээс хямд дээл битгий ав гээд байвал танд ямар вэ.
Өнөөдөр сонин хэвлэлийн бүх газрууд зах зээлд шилжчихсэн. Өөрөө өөрийгөө л санхүүжүүлээд явж байгаа. Тэгвэл улс бидний сонинг өндөр үнээр худалдаад юм уу, захиалаад ав л даа. Тэгээд  авсан сонин тус бүрийнхээ төлөө бас урамшуулал олгож байя. Захиалаад авсан сонин нь гүйхгүй байвал төр хадгалж байгаад хэзээ ч хамаагүй хадгалсан зардлаа шингээгээд тэр хуучин сониноо бас зарах гээд үз. Хүмүүс авах нь уу, үгүй юу. Өөр шинэ сонинг хямд үнээр авах л гэх вий дээ.
Тариаланчид улаан буудайгаа улсад өгөөд дээр нь урамшуулал нэхээд байгаагаас ялгаа юу байна. Тариаланчид ч үйлдвэрлэгч, оёдолчин ч, хэвлэл мэдээллийнхэн ч үйлдвэрлэгч.
Юутай ч тариаланчид өнөөдөр Чингисийн талбайд жагсах нь. Жил бүрий хаврын тариалалтын үеэр улсаас шатахуун, үр бордоо зээлээр авч тариагаа тариад, намартаа зах зээлийн үнээс хамаагүй өндөр үнээр улсад зүгээр шахчихаад, дээр нь тонн тутамд нь урамшуулал авдаг тариаланчид үнэхээр тартагтаа тулчихсан  гэдэг нь юу л бол. Өчигдрөөс эхлэн улсад тушаасан тонн бүрийн нь төлөө 70 мянган төгрөгөөр тооцоод тариаланчдад өгч эхэлсэн. Энэ нь энэ жил нийтдээ 20 гаруй тэрбум төгрөг болох юм.  
Харин наана нь цөөн хэдэн хүнд 2016 оны сонгууль, албан тушаал, эрх мэдэл үнэртээд улс төрийн зорилгоор шоу хийж хавар намартаа тариан талбайд гандаж гундаж яваа, тэр ч хэрээрээ өөрийнхөө амьдралыг, улс орныхоо эдийн засагтай авч яваа хэдэн тариаланчдыг золиос  л болгож байгаа юм биш үү.
Ил гараад хашгираад байгаа Пэрэнлэй, Цандэлэг, Содхүү нарын хэдэн хүнд нь бол ХААҮЯ, Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан, Улсын нөөц зэрэг мөнгө идэж болох том албан тушаал харагдаад сууж чадахгүй байгаа. МАН-ынхан эндээс идэж ууж бүр сурсан, зарим нь үүнийхээ төлөө дээлээ нөмөрсөн нь ч бий. Харин  ард нь нууц байгаа МАН-ын олигархиудын нүдэнд бол Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, засгийн газрын гишүүний суудал харагдаад байж сууж чадахгүй тэмцлийн урам зориг нь бадраад байгаа л даа. Үүний л төлөө тэд тариаланчдыг хатгаад, өдөөд, ятгаад байгаа хэрэг.
Гурил талхны үнийг нэмэх гэсэн хүсэлтэй хүмүүс өнөөдөр нийслэлийн төв талбайд жагсах нь ээ. Жагсах биш жагсаал зохион байгуулах нь гэвэл үнэнд илүүтэй ойр л доо.