Монголын анхдугаар Богд Занабазар 1648 онд 14 настайдаа энэхүү байгалийн сонин сайхан өвөрмөц тогтоцтой газрыг сонирхон таалж 1651 онд бясалгал үйлдэх чулуун ханатай жижиг байшин бариулсан бөгөөд түүнийг “Дубхан” буюу “Бүтээх байр” гэж нэрлэжээ. Энэ үг нь явсаар өдгөө “Төвхөн” болсон байна. Өндөр гэгээн Занабазар тус хийдэд сууж байхдаа 1686 онд “Соёмбо” үсгээ зохиож, “Адистэдийн дээдийг харлагч” тэргүүтэй зохиолоо айлдахын сацуу “Тэргүүний нь үс ургаж байсан” гэгдэх гайхамшигт шүтээн дүрээ бүтээж, ур ухааны оргил болсон хосгүй нандин бүтээлүүдээ урлажээ.
Төвхөн хийд нь Өвөрхангай, Архангай аймгийн нутгийн заагт Хужирт сумын төвөөс баруун хойшоо 40 км, Бат-Өлзий сумын төвөөс 50 км зайтай Өндөр-Овоот буюу Шивээт Улаан хэмээх аглаг ой модоор хүрээлэгдсэн асга хадтай байгалийн өвөрмөц тогтоцтой хадан ууланд оршдог. Уулын бэлээс хийд хүртэл 5 км өгсөж хүрнэ. Хийдийн дэргэд 2 худаг байдаг бөгөөд баруун худгийг амны ус, зүүн худгийг угаалгын ус гэдэг. Анхдугаар Богд энэ 2 худгаас цайны ус болон угаал үйлдэх усаа авдаг байжээ. Түүний баруун хойд талын хадан дээр Өндөр гэгээний ажлын, зүүн талд нь номын сангийн агуй нь байдаг. Баруун хойд хадан дээр Өндөр гэгээний монгол гутлын мөр /38см/, гарын алганы мөр үлдсэн хэмээдэг.
Халх Ойрадын дайнаас хойш тус хийд бараг эзгүйрч байгаад 1773 оноос хурал номын ажлыг тогтмол болгон сэргээжээ.
Төвхөн хийд нь хурлын дуган, Очирдарь, Гомбогүр бурхадын сүм, Бүтээлийн сүм, Мөнх зулын сүм, хоёр суварга, хүрдний саравч бүхий 14 сүм дугантай.
Хийдийн эргэн тойронд Өндөр гэгээний амарч суудаг байсан суудал, морины уяа гэгдэх холбоо хоёр мод, нүдний рашаан зэрэг дурсгалууд байдаг.
1967 онд хийдийн барилгад судалгаа, хэмжилт, зураглал хийж өмнө талын нурсан чулууг засаж цэгцлэн явган хүн явах хуучин гарцыг сэргээжээ. Энэ хийдийн барилгыг монгол мужааны аргаар углуургадан оньсны олон төрлийг ашиглан хийсэн угсармал барилгууд гэдгээрээ онцлог юм.
Хийдийн арын 20-иод метр өндөр эгц хадны дээд талд “Эхийн хэвлий” нэртэй гулсаж ороод эргэж буцаж гардаг жижиг агуй байдаг.Энэ агуйд нэг удаа мөлхөж ороод дотор нь эрэгтэй хүн баруун тийш, эмэгтэй хүн зүүн тийш эргэн буцаад толгойгоороо мөлхөн гарахад тэр хүн ариусан сая эхээс төрсөн мэт болдог гэнэ.
Төвхөн хийдийг 1992 оноос улсын хамгаалалтад авсан ба 2001 онд улсын төсвөөс хөрөнгө гарган хийдийн 4 сүм, 2 суварга, асарт хаалгыг нь анхны байсан төрх байдлаар нь сэргээн босгосон байна.
