Эрдэнэс Таван толгой” компанийн Нийгмийн судалгаа, хөгжлийн төвийн дарга асан Э.Батжаргалтай ярилцлаа.
-Жагсаалын эхний өдрүүдэд Монголын оюутны холбооны өмнөх удирдлагууд зохион байгуулж байна гэж Х.Нямбаатар сайд мэдэгдсэн. Та бол оюутны байгууллагад ажиллаж байсан хүн. Үнэхээр залуусыг уриалж, зохион байгуулсан хэрэг үү?
-Яриа эхлэхээс өмнө хоёр зүйлийг хэлмээр байна. Нэгд, бид өнөөдөр ардчилсан чөлөөт эдийн засагтай, хувь хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн улс оронд амьдарч байгаа. Хоёрт, хүнийг аль нэгэн байгууллагад ажиллаж байснаар нь шалтаглаж хэсэг бүлгээр цоллоод нэрийг нь зурагтай олон нийтэд гаргаж тавиад, эд нар жагсаал зохион байгуулсан, санхүүжүүлж байгаа гэж Хууль зүйн сайд мэдэгдсэн. Түүнийхээ дараа тэр нэр дурдсан хүмүүсийг цагдан хорьж, гэрт нь үзлэг шалгалт шөнөөр хийж, эхнэр хүүхдүүдийг байцаасан үйл явдал өрнөж байгаад иргэн хүнийхээ хувьд эгдүүцэж байна. Нэг ёсондоо хэвлэлээр цоллосныхоо дараа, хөрсийг нь бэлдэж байгаад барьж хорьчихдог, айлгаж ичээдэг, шөнө орой дагадаг юм байна. Ийм асуудал өнөөдөр 21 дүгээр зуунд Монгол Улсад болж байна гэхээр ой тойнд багтахгүй байна. Монгол Улсад оюутны байгууллага үүсч хөгжөөд 80 гаруй жил болсон. Энэ хугацаанд энэ байгууллагаар овоглосон хэдэн арван мянган залуус бий. Тэднийг ийм байдлаар хахаж хавчих юм бол цаашид энэ байгууллагад ажиллаж байсан гэдгээ хэлэхээс хүн бүр эмээнэ. Энэ асуултыг зорьж асууж байгаад олзуурхаж байна. Өөр ямар ч хэвлэл энэ тухай хөндөхгүй байгаа. Хамгийн гол нь өмнө нь ажиллаж байсан албан тушаалаар нь ялгаварлан гадуурхаж нийгэмд цоллож, энэ хүмүүс жагсаалыг өдөөн турхирч байгаа, боодол мөнгө тарааж байгаа гэж ойлгуулж буй зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа гэж хэлнэ.
-Оюутны холбоо тийм их хүч чадалтай, мөнгө төгрөгтэй байгууллага уу. Б.Ганхуяг захирлыг энэ байгууллагаар дамжуулж мөнгө угаасан, жагсаал зохион байгуулсан гэж үзээд байгаа шүү дээ?
-МОХ бол төрийн бус байгууллага. Б.Ганхуяг захирал 2001-2006 оны хооронд ажиллаж байсан. Бараг 20-иод жилийн өмнөх ажил нь. Миний хувьд 2010-2014 он хүртэл ажиллаж байсан. Бод доо. Одоо энэ талбай дээр жагсаж байгаа залуус миний, эсвэл Б.Ганхуяг гэдэг хүний үгэнд ороод, өмнө нь ажиллаж байсан 40, 50-тай хүмүүсийн үгээр жагсаад өдийг хүртэл 10 дахь хоног явна гэдэг бол эрүүл хүн бодоход итгэхгүй. Бүр “Эрдэнэс Тавантолгой” компанид ажиллаж байгаа залуусыг өмнө нь залуу байхдаа оюутны байгууллагатай холбоотой ажиллаж байсан, эсвэл ар гэр нь ажиллаж байсан, зүгээр нэг салбар жижиг сургуулийн оюутны холбоонд хамаарч байснаар нь үндэслээд хорьчихож байна. Ажлаас нь халж байгаа. Ямар нэгэн үндэслэлтэй, хуулийн дагуух тушаал шийдвэр танилцуулахгүйгээр “Яг одоо зайлцгаа” гэж хандаж байгаа.
-Та бас халагдсан гэв үү?
-Би энэ сарын 8-нд ажлаасаа халагдсан. Оюутны холбоонд байгаагүй, жирийн мэргэжилтэн, гэрээт ажилтнуудыг хүртэл хоморгонд нь халж байгаа. Ямар ч хамааралгүй олон залуусыг барьж хорьж гаргаж буцааж дуудаж байцааж суллаж байх жишээтэй. 21 дүгээр зууны хүний эрхийн асар том зөрчил энэ мөн. Ялангуяа Оюутны холбоо нэрээр халагдаж байгаа хүмүүсийн ар гэрийнхэнд маш хүнд тусч байгаа. Халагдсан залуус бүгд л цалингийн зээлтэй, ипотекийн зээлтэй, бага насны хүүхдүүдтэй. Миний хувьд 35 настай. Цалингийн, ипотекийн зээлтэй. Залуусыг санхүүжүүлээд жагсаалд уриалах хэмжээний хүн биш байхгүй юу. Гэтэл өнөөдрийн Эрдэнэс Таван толгой компани дээр болж байгаа үйл явдлыг харахад 1937 онд лам нар, шашны зүтгэлтэн бүрийг хэлмэгдүүлж хороосон. Түүн шиг 100 жилийн дараа Оюутны холбоонд нэр холбогдсон хүн бүрийг хэлмэгдүүлж ажил амьдралгүй болгож, дээр нь байцааж цагдан хорьж байна. Монголын залуучуудын холбоо бүр тугаа бариад талбай дээр зохион байгуулалттай жагсаж байна. Тэд нартай хэн ч юм ярихгүй. Гэтэл Б.Ганхуяг гэдэг хүн 20 жилийн өмнө МОХ-нд ажиллаж байсан учраас энэ л зохион байгуулж байгаа гэж бүхий л болж бүтэхгүй юмыг оюутны байгууллагад нааж байгаад олон залуус бухимдаж байгаа.
-“Эрдэнэс Таван толгой” компани дотор нэлээд бужигнаж байгаа бололтой. Хэчнээн хүн халагдсан бэ. Жишээ нь, таныг халсан үндэслэлийг юу гэж тайлбарлах юм?
-Ажлын байран дээрээ байхад шууд орж ирээд л “Бүтцийн өөрчлөлт орсон. Танай төвийг татан буулгасан. Танай орон тоо байхгүй болсон. Одоо ажлаа хүлээлцэж өг” гэсэн. Шинэчилсэн бүтэц батлаагүй хэрнээ шууд хүмүүсийг халаад эхэлчихсэн. Үнэхээр ойлгохгүй байна. Төв оффисын 200 гаруй ажилтны бараг тал нь халагдсан. Оюутны холбоонд ажиллаж байсан гэдгээрээ нийгэмд гадуурхагдаж бүр үзэн ядагдаж, бүх юмны буруутан болгож хүчээр түлхэж байна.
-Хэвлэлийн хурлаар Б.Ганхуяг, Ц.Энхтүвшин, Х.Батсайхан нарын хамаарал бүхий хүмүүсийн дансаар мөнгө орж гарсан гэсэн л дээ...?
-Тэр баримтаа гаргаж ирж чадахгүй долоо хоног болж байна шүү дээ. Үнэхээр тэр гүйлгээ шилжээд орчихсон байвал хүлээн зөвшөөрнө. Тийм зүйлгүйгээр олон нийтийн дунд яс хаяж байгаа юм шиг төөрөгдүүлж, залуусыг хоморголж нийгмийг бухимдуулж байгаад гайхаж байна.
-Та “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн захирал Б.Ганхуягтай хэзээнээс хамтарч ажиллаж эхэлсэн бэ?
-Б.Ганхуяг захирлыг би Оюутны холбоонд ажиллаж байхдаа төдийлөн мэддэггүй байсан. 2015 онд би гадагшаа явж сурч ирээд АПУ компани, ЗГХЭГ-т Ерөнхий сайдын дэргэдэх Эдийн засгийн бодлогын зөвлөлд ажилтан байлаа. 2019 оны хавар Б.Ганхуяг захирал уулзаад “За чи гадаадад “пи-ар”-ын чиглэлээр сурсан юм байна. Манай компани томоохон төслүүд эхлүүлж байгаа. Үүнийг олон нийтэд зөв нээлттэй, ил тод хүргэх хүсэл сонирхол байна” гээд ажлын санал тавьж байсан. Ном журмынх нь дагуу материалаа бүрдүүлж, шалгаруулалтад ороод тэнцээд ажиллаж эхэлж байлаа. Компанид ажилд ороод хамгийн түрүүнд ил тод нээлттэй байх зарчмыг баримталж компанийн цахим хуудаст “Шилэн компани” гэдэг цэсийг нээж, тэндээ 9700 орчим хуудас материалыг ил болгосон. Одоо л ил тод болгож байна гээд байгаа баримтууд аль хэдийнэ сайтан дээр байршсан мэдээлэл.
Би тэр нарийн ширийн нүүрсний гэрээг мэдэхгүй юм. Гэхдээ Б.Ганхуяг захирлын хувьд байнга тавьдаг шаардлага бол ил тод нээлттэй, хурдан шуурхай, үр дүнтэй ажиллана. Томоохон төслүүдээ шуурхай явуулна гэсэн амбиц өөрт нь байсан. Тэр амбицныхаа хойноос хэтэрхий хурдтай ажиллаж байлаа. Маш их цагаар ажиллана. Хүмүүсийг маш их шахдаг. Тэр нь зарим хүмүүст таалагдаагүй байж магадгүй. Тухайн үед зарим дэд захирлуудыг сольж байсан удаатай. Нүүрсний мөргөцгийн хулгай л гээд байгаа. Тэр явдал 2012-2014 онд болсон асуудал. Гэтэл Б.Ганхуяг захирал 2019 онд энэ компанид ажиллаж эхэлсэн. Ингээд харахаар эргэн тойронд байгаа бусдын хамааралтай асуудлыг Б.Ганхуяг түүний ажиллаж байсан Оюутны холбоотой холбож, нийгэмд эд нарыг зүйл дуусга гэдэг байдлаар гаргаж тавьж байна. Гэтэл бодит байдал шал өөр байна шүү дээ.
-Том төслүүд шуурхай явсан гэдэгтэй санал нийлнэ...?
-Төмөр замын төслүүд байна. Маш том төслүүд. Цаашлаад компанийг ил тод болгох, уурхайчдын нийгмийн асуудлыг шийдэх гээд олон ажил бий. Б.Ганхуяг захирлын хувьд энэ компани Эрдэнэт үйлдвэртэй дүйцэхүйц хэмжээний нэг саалийн үнээ болж чадсан. Тиймээс сүүлийн хоёр жил тэнд уурхайчдын оффис, ажилчдын кемп барих том бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн, эхнээсээ ашиглалтад орж байгаа. Загийн усны төсөл гээд говь руу ус татах төсөл 70 гаруй хувьтай яваа. “Тэрбум мод” төслийн том хүлэмжүүд бий болж эхэлсэн. Сайжруулсан түлш гээд л ярих бол их юм бий. 1072 хувьцааны ногдол ашгийг хүмүүс өнөөдөр хөндсөөр байна. Ногдол ашгийг 2020 онд өгч байсан. Ирэх жил 2022 оны ногдол ашиг өгөхөөр бүрэн боломжтой гэж Б.Ганхуяг захирал ярьж байсан. Тооцоолол нь тэгж гарсан юм билээ. “Эрдэнэс Таван толгой” түүний охин компаниудын дор 7000 гаруй ажлын байр шууд бий болсон. Цаана нь тээвэр, орон нутаг гээд хамгийн багадаа 40-50 мянган хүний нийгмийн асуудлыг шийдэж байсан томоохон төсөл гэж харж түүн рүү бид нар зорьж ажиллаж байсан.
-Гол нь том гэрээнүүд хаалттай байсан асуудал өнөөдөр олон нийтийн анхаарлыг татаад байна л даа. Ил болгоод эхэлтэл Б.Ганхуяг захирлын нэр холбогдоод эхлэх шиг боллоо?
-Нүүрс худалдах, худалдан авах гэрээ 2020 оноос нээлттэй болж эхэлсэн. Өмнө нь бол бүгд нууц, юу болоод байгаа нь мэдэгддэггүй гэж ярьдаг байсан. Намайг ажилд анх орж байхад өмнөх захирлын үед ерөөсөө тэр хавиар дүүрэн цүнхний компаниуд явж байдаг. Гэрээ байгуулаад л, зуучлал яриад явдаг байсан. Б.Ганхуяг захирал ирснээс хойш тэр зүйлийг байхгүй болгосон.
Үнэндээ тэр хүний буруу нь бусад төрийн өмчит компаниуд шиг нам жим, өнөө маргаашаа аргацаагаад л, ямар ч амбицгүй, ямар ч зорилгогүй байсан бол илүү дайсан багатай байх байж. Төслүүдээ урагшлуулъя, явуулъя гээд залуучуудаар баг бүрдүүлсэн. Жишээ нь, АНУ-ын Сити банкинд захирал байсан залууг авчраад ажиллуулж байсан. Япон, Австралид төгссөн залуусаар баг бүрдүүлж ажилласан. Тэгж ажилласан нь буруудсан юм болов уу.
Өөрөө ч хэлдэг байсан. Хүмүүс янз бүрийн ах дүү, амраг садангаа ажилд оруулъя, тийм дарга болгоё гэхээр мань хүн тодорхой шаардлага тавьдаг байв. Үгүй гэхээр аль нэг улстөрч нь хэвлэлээр юм бичнэ, ярина. Иймэрхүү зовлонгууд хөндлөнгөөс харахад байсан. Өнөөдрийн энэ үйл явцад залуучуудын урам хугарсан байх. Том амбицтай, том зорилготой үндэсний хэмжээний төслийг бүтээн байгуулна гээд л гадаадаас ирцгээсэн залуус. Мэдээж аливаа том төсөл шүүмжлэл хардлага дагуулна гэдгийг гадарлаж байсан. Гэхдээ арай ийм хэмжээнд хүрч баривчилгаа болно гэж төсөөлөөгүй ажиллаж байжээ, бид.
Б.Энхзаяа
