Биендээ бяртай хүн байхад үгэндээ бяртай хүн бас байна. Ингэж зохиолч Б.Догмид (төрийн шагналт) хэлдэг юм байна. Би өөрийгөө том зохиолч болно гэж амьдралынхаа VI,VII таван жи­лийн төлөвлөгөөнд тусгачихсан 1982 он дөнгөж гарч байсныг хэ­лэх үү, урнаар зохиохын бяр ам­тагдаад явчихлаа. Бөхчүүдийн зарим нь хоёр шуундаа бяртай байхад гол ясандаа тамиртай хүн бий. Бас мэхэндээ бяртай  бөх ч байдаг. Тэгвэл миний бяр үгэн­дээ, тэр тусмаа толгой холбон шүлэглэхэд биш хошин шогтоо байх шиг санагдан, аа хөдөлж байна. Нэгэнт уран бүтээлч болохоор сэтгэл шулуудсан на­дад Нацагдоржийн нэрэмжит монголын утга зохиолын дээд шагнал тун ч ойрхон харагдаад болдоггүй ээ...

    Би зохиолч болохоор ийнхүү зориглон хөдөлсөн тухайн цаг үе буюу 1980-аад онд Монголын шог хошин зохиолын үргэлжилсэн үгийн төрөлд Ц.Доржготов, Шаг.Цэнд-Аюуш, Ж.Барамсай нар, мориор жишвэл энэ цагийн хурдан ажнай Эрдэнэчулууны шарга азарга шиг тасарчихсан байж. Түүнийг нь мэдэхгүй, дээр нь мэдрэхгүй, тэдэнтэй хошин шог өгүүллэгээрээ уралдаад тоо­сонд нь мөн ч их булуулсан даа. Чин үнэнийг хэлэхэд, тоо­сонд нь булуулаагүй юм байна, тэдний босгосон тоос аль хэдийн дарагд­саны хойхно зайд бөгийтөл цо­гиулж явсан хэрэг.
    Олон жил уралдсан хурдны морь уяж сойхоо больчихсон хойно ч, наадам болохоор шузган дээр ирчихсэн зогсоод байдаг шиг, би хэдийгээр хүлээн зөв­шөө­рөгдсөн шог зохиолчийн хэм­жээнд хүрээгүй ч Инээдмийн баяр болоход сэтгэл хөдөлж бай­на. Социализмын үед бичсэн хо­шин шогоосоо сонин хэвлэлд гар­гаж, хүмүүнлэг иргэний ард­чилсан нийгэм байгуулж байгаа хүмүүст уншуулах хорхой хөд­лөөд болдоггүй. Өгүүллэ­гүү­дээ­сээ алийг нь нийтэлбэл одоогийн уншигчид хүлээж авах бол гэдэг баримжаа авахаар шинэ цагийн дүү нартаа хандлаа. Эхлээд, тө­рийн шагналт Ц.Доржготов гуайн зохиолыг элэглэж бичсэн “Ат­тес­татчилал” гэдэг хошин өгүүл­лэ­гээ тэдэнд уншиж өглөө. Миний энэ өгүүллэгт ажилд орох гэсэн залуу ярилцлаганд орж, одоо­гийнхоор бол төрийн албаны шалгалт өгч байгаа тухай гардаг юм. Хэсгээс нь сонирхуулбал,
    -Сүхбаатарын хөшөөн дээрх “Бидний улс эв саналаа нэгтгэн нийт нэгэн хүчийг ний­лүүлэн нэгэн зэргээр зориглон хөдөл­бөөс үл хүрэх газаргүй бөгөөд мэдэхгүй чадахгүй хэ­мээх явдал огт үгүй болж  цэн­гэлийн манлайг олж болохыг дан ганц бидний сэтгэлийн чин зориг мэднэ” гэсэн үгийг хэн хэлсэн бэ?
    -Сүхбаатар гуай хэлсэн.
    -Зөв байна. Машины пор­шинг хэн зохион бүтээсэн бэ?
    -Поршин гуай зохиосон.
    -Зөв хариуллаа. Эмнэ­лэ­гийн­хэн оношилгоонд хэрэг­лэж байгаа рентген туяаг хэн нээсэн бэ?
    -Рентген гуай нээсэн.
    -Зөв байна. Дөрвөд хүн төрийн тулгуур дөрвөн шийр малын тулгуур гэж хэн хэлсэн бэ?
    -Дөрвөд гуай хэлсэн.
    -Хариулт буруу байна, тийм нэртэй хүн байхгүй. Өөр ху­вил­бар байна уу?
    -Аа,тийм. Дарга гуай хэлсэн.
    -Зөв хариуллаа. Халх даяар дуурсах гэсэн чимэг бүхий аварга цолтой бөхийн нэр?
    -Халх гуай.
    -Хариулт буруу байна, тийм нэртэй аварга байтугай, улсын цолтой бөх ч байхгүй. Өөр хувилбар байна уу?
    -Аа,тийм. Ихмонгол гуай.
    -Зөв байна. Октябрийн раойны Машин механизмын баазын диспетчерийн нэр?
    -Мэлсчой гуай.
    -Зөв хариуллаа. Тэр хүний­хээ товчилсон нэрийг задална уу?
    -Маркс, Энгельс, Ленин, Сүхбаатар, Чойбалсан.
    -Зөв байна...гэх мэтээр цааш үргэлжилдэг юм.
    Гэтэл миний өгүүллэгийг сонс­сон хуурай дүү нар маань,
    -Аттестатчил гэж, бодвол орос үг байх. Бид чинь англиар л сайн болохоос оросоор нэг үг мэдэх­гүй. Өгүүллэгийн ут­гыг байтугай нэрийг нь ч ойл­гохгүй байна, ууч­лаарай. Харин Поршин гуай гэж хэн бэ? гэж асууж байна. Би,
    -Хорьдугаар зууны автома­ши­ны нэрт зохион бүтээгч Ферди­нанд ПОРШЕ. 1931 онд 55-тайдаа автомашины үйлдвэрээ байгуул­сан гэдэг юм. 1951 онд Штутгар­тад нас барсан хүн гэж хариултал бүгд дуу алдан “Өө, одоо саналаа. Германы Порше гэж машин бай­даг юм” гэснээ,

    -Рентген гуай гэж хэн бэ? гэж байна.
    -Вилгельм РЕНТГЕН бол 1845-аас 1923 онд амьдарч байсан Германы физикч. 1901 онд Нобелийн анхны шагнал хүртсэн эрдэмтэн хүн дээ.
    -Тэгвэл  Дарга гуай, Ихмон­гол гуай гэж юун хүмүүс вэ?
    -Дарга гуай гэдэг нь  Бал дарга. Ихмонгол гуай гэдэг нь одоо­гийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын харьяат, 1911 оны даншгийн наадамд түрүүлж авар­га болсон Ихмонгол хэмээх ал­дарт бөх Шаравжамц гэж ха­риуллаа.
    Тэд над руу мэхийн толгой до­хиж, миний мэдэхээс байлдаа­ны том оврын зэвсэг “танк” гэдэг үг орсон өгүүлбэрийг давтан хэлс­нээ “Октябрийн раойны Ма­шин механизмын баазын диспет­чер“ ч ёстой манайхны хэн нь ч ойлгохгүй орос өгүүлбэр байна даа. Та монгол болгоод өгөх үү гэж байна.

    Уул нь монголоор бичсэн мон­гол өгүүлбэр л дээ. Улаанбаа­тар хотод ийм нэртэй дүүрэг, ийм нэртэй байгууллага, ийм нэртэй ажлын байр байсан юм. Гэхдээ яая гэхэв, залуус ойлгохгүй хой­но. Ойлгомжтой хувилбарт шил­жүүлбэл дээрх өгүүлбэр нь “Арав­дугаар сарын хувьсгал дүүргийн Дугуйт болоод гинжит тэрэгний цуглуулгын газрын ерөн­хий зохицуулагч” гэж бууж байгаа юм. Дашрамд хэлэхэд, тэртээ 1980-аад онд хэн нэгэн нь “Ийгл телевизийн ток шоунаас такси­даад Намянжу рестораны  бар­мэнтай баардлаа” хэмээн надад яривал би ч бас ойлгохгүй хэцүү­дэх нь мэдээж.

    Хуурай  дүү нар маань, таны  өгүүллэгүүдээс хүмүүс уншаад мушийдаггүй юм гэхэд ядахдаа одоогийн залууст ойлгогдох нь “Хэрэлдэх газар” чинь байна. Үүнийгээ нийтлүүл гэж зөвлөсөн юм. Ингээд танд уншуулахаар энэхүү өгүүллэгээ толилууллаа.
 

    Автобусанд зайгүй, бид тус тусдаа мөнгөө төлөөд билет авлаа. Арван жил ханилсан гэргийтэйгээ би хаа хүрч явна вэ? Цирк үзэх нь үү, дэлгүүр хэсэх нь үү, аль эсхүл нутгийн буурлын насны найранд уригдав уу? Уур манарч, хорон үгийн шүлт хэлний үзүүр хорсгон, харц сөхвөл эхнэрийн хүйтэн харцтай рыцарийн илд лугаа адил зөрөлдөж байна. Аа мөн, бид хотын захад гарч хээр хэрэлдэхээр явж байгаа байх нь.

    Эхнэр бид хоёр ааш зан, араншингаараа бие биенээ өвчиж дуурайсан нэг эсийн ихрүүд шиг адилхан заяаны хос юм. Ээмэг юбка зэргээр ялгаг­дахаас биш, дотоод сэтгэхүйгээрээ нэг л хүн гэж мэд. Хоёулаа хөөрхөн барилдчихна. Эхнэp эмэгтэй самбочдын, би өөрөө жүдогийн секцэд бүртгэлтэй. За даа, уувал уучихна, инээвэл зэрэг инээчихнэ. Хөрш айлынхаа авгайг муулъя гэхнээ бие биенээ өгдөөгөөд чихийг нь хангинуулчихдаг хоёр. Нэг зүйлийг үзэн ядаж, нэг юманд адилхан шохоорхож, хүсэл тэмүүлэл, үзэл бодлын үзүүр нэгэн газар нийлж байдагт манай гэр бүлийн аз жаргал оршдог юм. Бид маргаан хэрүүлгүй зэрэг инээчихээд, зэрэгцэж уйлчихаад cууж байдаг уу гэвэл тийм биш ээ. Зөрөх үе байна, Жишээлэхэд, авгай төрсөн дүү­дээ жийнс авч өмсгөх, миний дүүд болохоор «хол хэвт­нээ» гасэн бодолтой байхад, би төрсөн дүүдээ жийнс авч өгөх харин авгайнхаа дүүд бол «гонж доо» гэсзн сэтгэлтэй явах хүн. Хоёуланд минь дүүгээ, гэхдээ төрснөө гэсэн адилхан бодол байгаа биз!

    Зөрөх үе зөндөөн. Энэ үед зэрэг уурладгийн гай гарч ирнэ. Миний уур бензинд гал хүргэсэн мэт дүрэлзэх тэр агшинд эхнэрийн уур спиртэнд чүдэнз зураад тавьчихсан мэт бадардаг юм. Ингээд хөөрхий хэрэлдэж гарнa. Хэрэлдэхдээ адилхан аашлахыг яана гээч. Уурандаа багтарсан миний бие хэдэн номоо тэжээвэр ямаа шиг тасдаж, урж байхад эхнэр тэнд аяга таваг дээрээ янгир шиг тоглож, яйчиж байсан удаа бий. Нэгэн удаа дэлбэрсэн уурандаа болж би аяганыхаа ширээг сүхээр балбаж эхэлтэл, нөгөө талаас нь эхнэр цайныхаа алхаар нүдэж суу­сан юм. Уурын мунхгаар өстөн болсон бид дотоод сэтгэлдээ хөтлөгдөн найзан дундаа ширээгээ хам­жин звдэж байгаагаа мэдээд өөрийн эрхгүй инээд алдацгаан тайвширч байж билээ. Нэг нь уурлаж байхад нөгөө нь хүлээцтэйхэн байж тайтгаруул­даг­гүй зэрэг оволздогийн учир ижил араншинд буйг та гадарлаж байгаа буйзаа. Манайх хүүтэй, охинтой өнөр айл боллоо. Дүрэлзсэн уурын гайгаар хэрэл­дээд байвал хүүхдүүд маань буруу хүмүүжилтэй, хэрүүлч болох шинжтэй. Тэгээд зогсохгүй ирээдүйд энэ сайхан нийгэмд хүүхдүүдийн тоогоор хэрүүлч гэр бүл бий болно. Тэдний хүүхдүүд мөн буруу хү­мүүжилтэй, хэрүүлч болцгооно. Бид хүүхдийнхээ дэр­гэд хэрэлдэхээ больж, зочдыхоо өрөөнд хэрэлддэг боллоо. Хүүхэд олширч эхнэр алдарт эхийн хоёрдугаар одон авлаа. Гал тогооныхоо өрөөнд хэрэлддэг боллоо. Дараа нь алдарт эхийн нэгдүгээрийг авахад нь угаалгынхаа өрөөг хэрэлдэх газар болголоо. Алаг үрс минь угаалгын өрөө рүү уралдах аав ээжийгээ хараад гайхаж хоцордогсон. Нэг мэдэхнээ хүүхдүүдийн түрүүч нь юмны учрыг ухаарах болжзэ. Уураа барьж чаддаггүй юм гэхэд хүүхдүүдээ гэх сэтгэлээр дэргэд нь хэрэлдэхгүй байх тэвчээр бид хоёрт бий. Хэрэлдэх газраа хотын дүүргийн гадаа сонгож авлаа. Автобусаар хотын зах руу гарч хээр хэрэлддэг болсон  хэрэг.

    ...Автобусанд зайгүй, авгайдаа суудал олж суулгалаа. Амьдрал, үр хүүхэд, сайн сайхныг ам булаалдан ярилцаж онц шалгагдсан арван жилийн сурагчид шиг баяр хөөртэй буцаж явна. Бид хэрэлдсэн үү? Үгүй. Хэрэлдэхээр гарсан нь үнэн. Харин хэрэлдээгүй. Ууранд минь цаг хугацааны хэмжүүр байна. Хотын дүүргээс гарч амжаагүй явахад бидний уур автобусан дотор гарчихаад буцаж явна. Уурлах цаг хугацаа нь багасч уур амархан гарчихдагт биш, төрөлх хот минь өргөжин тэлээд, хотын зах холдсонд гол учир нь байна.

    Тэгвэл таксигаар ухасхийвал уураа гарахаас өмнө хотын дүүргээс гарч, бид хэрэлдээд байж болох биш үү. Аан?! Төрөлх хот мннь цэцэглэн хөгжиж так­сидаад ч уypaa гарахаас өмнө хотынхоо захад хүрч чадахгүй бол яах вэ? Нисдэг тэрэг, онгоц хө­лөглөх хэрэг үү? Онгоцоор нисээд ч хэрэлдэж ам­жихгүй болох тэр үед бол яах вэ?!