Магтаал сайшаал, хараал зүхлийг Путин шиг өдөр болгон зүйл зүйлээр нь сонсож яваа дэлхийн нэг ч удирдагч байхгүй гэвэл онц хэтрүүлэг болохгүй байх.  Гэвч харааж зүхээд байгаа нь ч тэр, сайшааж магтаад байгаа нь тэр Путины талаар тун ядмаг төсөөлөлтэй. Иймд энэ хүний талаар аль болох ихийг олж мэдэхийг хүсч байдаг. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.В. Путин ИТАР-ТАСС  агентлагын “Өндөрлөгүүд” төсөлд оролцон өөрийн рейтингээс эхлээд газрын тосны үнэ, бурхан гээд олон зүйлийн талаар илэн далангүй ярилцсаныг “АССА” сайтын уншигчдад хөрвүүлэн хүргэж байна.

- Владимир Владимирович таны бие сайн уу?
-Горьдосны гарз шүү!

-“Дайснууд” -ын цуурч байгаагаар...
-Тийм үү? Анх удаа сонсож байна. Тэгээд юу гэцгээх юм? Хүсч байгаагаа бодит гээд л яриад байна уу?

-Давтаж хэлээд яах вэ. Тэгээд ч би эзэнтэй нь уулзаж байна.
-Цаадуул чинь тэгэж бодож л байг. Тайвширна. Тайвширвал, та бидэнд л хэрэгтэй.

-Хийх юмаа олж ядсандаа сонирхоод байгаа юм биш гэдгийг та ойлгож байгаа байх. Таны бие, ёс суртахуун, сэтгэцийн байдлаас улс орны эрүүл мэнд хамаарна. Ер нь бол...
-Цаана чинь миний  биеийн байдалд эргэлзээд байгаа юм уу эсвэл сэтгэцийнхэд үү?

-Янз янзын л юм ярьж байна.
-Тэгвэл бүх зүйл болж байна. Сайн байна. Ингэхэд та ямар спортоор хичээллэдэг вэ?

-Юугаар ч хичээллэлгүй удаж байна. Телевизийн спорт гэх юм уу даа.
-Муу байна. Зурагтын өмнө дэмжих нь спорт биш. Харин ажил бол энерги ч тэр, хүч чадал ч тэр, хөдөлгөөний идэвхийг ч тэр их шаарддаг юм шүү.

-Та яагаад энэ тухай асуув. Яагаад гэвэл өөрөө
-... спортоор тогтмол хичээллэдэг.

-Өдөр болгон уу?
-Яг тийм. Өдөр болгон. Гэхдээ томилолтоор явахдаа бол татгалзсан. Хол нисэхээр цагийн зөрөө ч их байдаг, унтаж амарч чадахгүй болдог

-Ингэхэд та тухайн газрын цагийн бүсэд яаж дасдаг вэ? эсвэл Москвагийн цагаар байдаг уу?
-Дасахдаа тааруу. Тэгээд ч дөнгөж дасаад эхлэхээр харих хэрэгтэй болдог. Тэгэхээр ер нь Москвагийн цагаар амьдрахыг хичээдэг ч удаан хугацаанд явахад тэгэх мэдээж боломжгүй л дээ.

-Яриаг эхлүүлсэн сэдэв рүүгээ буцъя. Валдайн хэлэлцүүлэг дээр Вячеслав Володин “Путин үгүй бол Орос үгүй” гэж хэлсэн. Гэхдээ та дараа нь энэ бодол маш буруу гэж мэдэгдсэн л дээ.
-Тэгсэн.

-Гэхдээ энэ бол тодорхой үндэслэлтэй томъоёлол байсан юм шүү. Ямар ч л байсан өнөөдрийн байдлаар. Манай улсад ч тэр, дэлхий дахинд ч тэр олон хүний хувьд Орос улс нь ганцхан хүнээр танаар төсөөлдөг.
-Байдаг л зүйл гэж бодож байна. Төрийн тэргүүн, дээд өндөрлийг ямагт тухайн улстай нь холбож төсөөлдөг. Ямар нэг байдлаар. Зөвхөн Орост ийм байгаа юм биш. Нууц санал хураалтаар шууд сонгосон ард түмэн хүнд тодорхой эрх өгсөн, хүмүүсийн өмнөөс, тэдний даалгавараар бодлого явуулж бас дээр нь улс орон удирдагчаасаа ерөнхийдөө ойлгомжтой зан байдал гаргахыг хүлээж байдаг.
Төрийн тэргүүнийг сонголоо, итгэл үзүүлэлээ харин тэр хүн эдийн засаг, нийгмийн салбар, олон улсын тавцан, дотоод бодлого, аюулгүй байдлын асуудлуудад ашиг сонирхолыг нь хамгааалж, амьдралыг нь сайжруулахын төлөө тэмцэн ард түмний итгэл найдварыг биелүүлэх ёстой гэж хүмүүс үздэг. Зорилт олон байна. Ийм төсөөлөл үүсэхэд хэвийн бус бас зөвхөн Оросын гэх юу ч байхгүй.

-Гэхдээ таных шиг рейтингтэй гэж хэлэх удирдагч цөөн шүү дээ.
-Тийм л дээ, гэхдээ энэ тоогоор хөөцөлдөөд байвал ажил хийх боломжгүй болно. Рейтингийн өсгөх  янз бүрийн арга саамд барьцаалагддаг нь хамгийн муу. Хүн ингэж ажиллаад эхэлмэгц л шууд хожигддог.Бодит ажил хийж, зарим зүйл дээрээ алдахаас айлгүйгээр урагшлахын оронд рейтингтээ анхаарсаар юу ч хийж чадахгүй болно. Тэгээд л унана.
Харин эсрэгээрээ, мөн чанар, ажлынхаа үр дүн, хүмүүсийн ашиг сонирхлын талаар бодож, санаа тавьбал алдаа ч тэгтэл аймаар зүйл биш. Алдааг гаргаснаа хүлээн зөвшөөрч шууд хэлж болно. Тэгвэл хүмүүс таны жинхэнэ зорилт, нээлттэй байдал, шударга зан, ялангуяа шууд харилцааг маш сайн ойлгоно, рейтинг дээр ч онц нөлөө үзүүлэхгүй.
Шууд харилцана гэдэг их чухал зүйл, ямагт зохих ёсоор ойлгогдоно.

-Гэхдээ л улс орныг 15 жил удирдсаны дараа дэмжлэгийн тань төвшин 80 хувийг давж байна... Энэ бол харин ч байж боломгүй илэрхий зүйл мөн.
-Би өөрийгөө Орос орны нэг хэсэг гэж мэдэрдэг тухайгаа хэлж байсан. Би Орост зүгээр нэг хайртай биш. Магадгүй хүн болгон эх орноо хайрлах тухай хэлж чадах байх. Бид бүгд эх орондоо хайртай. Харин би өөрийгөө ард түмний хэсэг гэдгийг бодитоор мэдэрч байдаг, Орос орноос гадуур амьдрах тухай ганц агшин ч төсөөлж чадахгүй.
Удаан хугацаны турш эх орон нэгтнүүдийнхээ дэмжлэгийг авч байна, тэдний итгэлийг биелүүлэхийн төлөө шаардлагатай бүгдийг хийхгүй байх аргүй. Энэ бол ард түмэн ба түүний сонгосон засаг хоёрын харилцааны үндэс, хамгийн гол нь байх.

-Гэхдээ юм хоёр талтай байдаг. Бүх гавьяа, амжилтыг тодорхой оргил хүртэл удирдагчтай холбож байгаад дараа нь яг адилаар бүх бүтэлгүйтэл алдааг тохож бас чадна шүү дээ.
-Мэдээж.

-Тэгээд?
-Чадна гэж авсан л бол чадахаа байлаа гэж бүү ярь гэж бүү хэл гэдэг. Ажиллах л хэрэгтэй.

-“Уралвагонзавод” мэдээж тантай хамт гэдэг нь ойлгомжтой. /2011 онд Путин ард түмэнтэй тв-ээр шууд холбогдох үеэр “Уралвагонзавод” үйлдвэрийн угсралтын цехийн мастер И.Холманских нь 2008 оны хямралын үер Путиныг үйлдвэрт нь тусламж дэмжиж байсны хүчинд ажилчид одоо цалинтай, үйлдвэр захиалгатай байгаад талархаад Ерөнхийлөгчийг эсэргүүцсэн элдэв жагсаал цуглааныг шүүмжлэн цагдаа нар жагсаалын учрыг олж чадахгүй байгаа бол үйлдвэрийнхээ ажилчин эрчүүдийн хамт очоод учрыг нь олоод өгч чадна гэсэн утгатай мэдэгдэл хийж байсныг энд хэлж байгаа бололтой/
-Тухайн нэг үйлдвэрт хэргийн гол нь байгаа юм биш.

-Энэ бол ерөнхийлсөн дүр л дээ.
-“Уралвагонзавод” дээр тодорхой үед байр сууриа ил тод илэрхийлэн, тодорхой санаачлага эхлүүлсэн хүмүүс гарч ирсэн. Гэхдээ 2008 онд миний ахалж байсан Засгийн газраас дэмжлэг авч байсан үйлдвэр цөөн гэж үү? Тухайн үед бид үр дүнтэй арга хэмжээ бүхий системийг боловсруулан хэрэгжүүлсэнд ч хэргийн гол нь байгаа юм биш. Оросын Засгийн газар болон мөхөс би хэзээ ч хариуцлагаас зайлсхийж байгаагүй.
2008 оны сүүлээр “Нэгдмэл Орос” намын шугамаар болсон нэгэн арга хэмжээний үеэр би 1998 оны хямралыг санаад олны өмнө “Бид тийм зүйл дахин гаргуулахгүй. Амлаж байна” гэж хэлсэн. Тэр бол их эрсдэлтэй мэдэгдэл байлаа. Шинэ хямралын бүх бүрдүүлэгчийг мэдэхгүй байж, хямралыг төрүүлж гүнзгийрүүлж байсан бүх хэрэгслийг хяналтадаа аваагүй байж ийм хариуцлагыг өөртөө  шууд тохно гэдэг...
Гэхдээ тухай үед Засгийн газрын гишүүд ч тэр, бүс нутгийн захиргааны багууд ч тэр, хамгийн гол нь манай хүмүүс, иргэд Оросын удирдлага нөхцөл байдлыг ойлгож зөв дүгнэж байна, юу хийхээ мэдэж байна гэдгийг мэдрэх нь их чухал байсан юм.
Тиймэрхүү нөхцөл байдалд энэ бол магадгүй бүр тодорхой үйлдлээс ч илүү чухал. Тэгээд ч бидний хийсэн зүйл нөхцөл байдалд таарсан байсныг хэлэх хэрэгтэй.

-Таны ард дэмжигчдийн том хэсэг бий гэсэн утгаар “Уралвагонзавод”-ыг жишээ болгосон юм л даа. Гэхдээ таны явуулж байгаа бодлогыг ч тэр, үг яриаг ч тэр эсэргүүцдэг хүмүүс байдаг. Та үүнд яаж ханддаг вэ?
-Маш сайн.

-“Донгодож” л байг гэдэг шиг үү?
-Ер нь нэгнээ яаж ч муулж болно. Би удаан хугацааны турш ийм байдалтай тулгарч байгаа тул ерөнхий болон улс төрийн соёлоос бүх зүйл хамаардаг гэж боддог. Хараал, доромжлол гэм мэт зүйлгүйгээр өрсөлдөгчтэйгээ тэмцээд байж болно. Энэ бол өөрийнөхө байр суурийг хамгаалж болохгүй гэсэн үг биш. Харин ч хамгаалж болно, хамгаалах ч ёстой, гэхдээ зөвхөн хуулийн хүрээнд, үүнийг би байнга хэлдэг. Энэ хүрээг давж гарах л юм бол хагарал бутаралд хүрнэ. Дараа нь нандигнадаг бүхнэээ нэгтгэн цуглуулахад маш хэцүү байна.

-Тэгээд та өрсөлдөгчдөө холбоотон болгохыг хүсч байна уу эсвэл тэгэж л байг уу?
-Бүгдийг холбоотноо болгох боломжгүй, тэгэх ч ч хэрэггүй. Харин ч эсрэгээр  эргэлзэж байгаа хүмүүс байна гэдэг сайн. Тэд гол нь үндэслэлтэй шийдэл санал болгож байх ёстой. Яг ийм хүмүүстэй ажиллах нь маш сайн. Гэхдээ бас “муудааад л байвал сайн” гэдэг өөр хүмүүс ч байна. Энэ бас ч  зайлшгүй.
Төр хамгийн чухал үзүүлэлтүүд сулраад ирмэгц улсыг тал тал тийш нь салгах сонирхолтой хүч тэр даруй гарч ирдэг. Яг хүний бие шиг л дархлаа суларлаа шууд л ханиад хүрлээ. Тэр нян, бактери чинь хүний биед байнга байдаг юм. Хүний  бие эрүүл бол ханиадыг дархлаагаараа ялаад гараад ирнэ. Спортоор хичээллэх хэрэгтэй.

-Үүний хэн ч үгүйсгэхгүй ч тантай өөр талаар санаа нийлэхгүй байгаа хүмүүс бий шүү дээ. Энэ чинь тэд заавал дайсан, эсвэл тагнуул гэсэн үг үү?
-Хаанаас, мэдээж үгүй. Гэхдээ Орост гадаадын эрх ашгийн төлөө ажилладаг хүмүүс байхгүй гэсэн үг биш шүү. Ийм хүмүс бас байна.  Ямар хүмүүс юм бэ? Тэд дотоод улс төрийн тэмцэлдээ гадаад улс орноос авсан мөнгийг ашигладаг, тэр мөнгийг авахаас ичдэггүй.

-Манай улсын тавьж байгаа “хайр халамжийн” хүчинд тэгэж авах улам бүр л хэцүү болж байгаа. ТТБ-уудыг гадаад улсын төлөөлөгчтэй адилтгасан хууль, Оросын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг эзэмшихэд гадаадын иргэдийн оролцог хязгаарласан хууль гээд олон жишээ бий.
-Биш л дээ. Гадна талаасаа хэцүү болсон байж ч болох ч авах боломж урьдын адил байгаа. Өгч байгаа мөнгийг зориулалтынх нь дагуу ашиглах авах өөр зам хэзээд олдоно.
Сүүлд гаргасан шийдвэрүүд Оросын дотоод улс төрийн тэмцэлд харь улсын хөрөнгийг ашиглахыг хязгаарласан нь мэдээж. Тодорхой хаалт тавьсан гэхдээ л тэднийг тойроод л гарч байна, ингүүлэхгүйн тулд анхааралтай хянах хэрэгтэй.
Учир нь, үнэхээр л улс шиг улс л юм бол гадаадын мөнгийг улсын дотроо улс төрийн тэмцэлд ашиглах байдлыг хэзээ ч гаргуулахгүй. Хаа нэгтээ, жишээлэхэд Америкт ийм зүйл хийх гээд үз л дээ, шууд л шоронд орно. Тэдний төрийн албад нь манайхаас хамаагүй хатуу. Гаднаас нь өнгөц харахаар ёс журамтай, ардчилсан байдаг ч яг цагтаа тулвал ямар ч боломж гаргахгүй гэж мэд.
Манайд хамаагүй чөлөөтэй. Бүгд зөвшөөрөгдсөн. Тиймээ, Оросын хувьд ардчилалыг хөгжүүлэх асуудал нь бусад бүх улсын адил чухал. Гэхдээ энэ бол ардчилалын төлөө ардчилал биш гэдгийг ойлгож байх ёстой. Энэ бүхэн ард түмний төлөө, хүмүүс сайхан амьдарч, улсынг удирдах хөшүүргүүдэд бодитоор оролцох боломжтой байхын төлөөө юм.
Харь гүрнүүд биднийг сул дорой болгож, эрхэндээ оруулаад, өөрийн ашиг сонирхолын үүднээс манай бодлогод дотроос нь шахалт үзүүлж болдог нөхцөл байдал үүсгэж хэрхэвч болохгүй. Шахалт үзүүлэхэд л бид Сирийн асуудлаар, Ираны цөмийн хөтөлбөр, Ойрхи дорнодын зохицуулалт дээр саналыг нь хүлээж авдаг, өөрсдийн батлан хамгаалахын хөтөлбөрүүдийг зогсоодог. Үүний тулд энэ бүх арга саам, мөнгийг ашиглаж байгаа юм.

-Яг хэнийг хэлж байна?
-Хэнийг ч хэлээгүй, би байр сууриа тайлбарлалаа. Та асуулаа би бодож байгаагаараа тайлбарлалаа. Удирдлагын бүтэц ба түүнд олон нийтийн зүгээс тавих хяналтыг сайжруулах, хууль сахиулах, захиргааны гээд төрийн албадыг иргэдэд илүү нээлттэй болгохыг чин сэтгэлээ хүсч чармайж байгаа хүмүүс бий,  энэ хамгийн зөв, би ямагт дэмжинэ. Гэхдээ энэ бүхнийг зөвхөн хилийн чанадад байгаа хэн нэгэнд сайхан харагдах, хэн нэгний үгээр орууан албадах гэж байгааг би олж харвал мэдээж эсрэг арга хэмжээ авна.

-Нийгмийн үзэн ядалтыг улам нэмэгдүүлдэх юм биш үү?
-Өнөөдөр тийм зүйл олж харахгүй байна. Сонгуулийн өмнөх кампанит ажлын үеэр харин тийм зүйл хаа сайгүй болдог, манайд ч байсан, гэхдээ одоо бол үгүй гэж санад санагддаг.
-Гэхдээ олон нийтийн сүлжээнүүд олны анхаарлыг татсан дурын үйл явдалд ямар их сэтгэлийн хөдлөлтэй хариу өгч байгааг харъя л даа. Украинаас ирсэн мэдээ, эсвэл Никита Михалков кино байна уу хамаагүй. Хүмүүс заримдаа дэндүү түрэмгий, бусдын үзэл бодлыг ядаж сонсох нь бүү хэл үл хүндлэхэд дэндүү бэлэн байдаг болж, зарим чухал сэдвээр интернэт  хуудас, сайтуудыг тайлбар хийлгэхгүй болгоход хүрдэг.
-Наадах чинь дотоод аюулгүй байдлыг хамгаалах, дотоод улс төрөө гадаадын нөлөөнөөс цэвэрлэхтэй холбоотой бидний үйлдэлтэй холбоогүй.

-Би иргэний нийгмий одоогийн байдлын талаар ярьж байна.
-Би ч бас. Ерөнхий соёлын юм шүү дээ. Тэгэхээр хүмүүст одоохондоо зарим нэг зүйл дутаад байна. Тэгээд ч бусад улс оронд бүх зүйл сайхан байгаа хэрэг үү? Тийм байсан бол тэнд хөлбөмбөгийн фанатуудын жагсаал, зодоон гэх мэт зүйлстэй холбоотой үйл явдал гарахгүй байх байсан. Саяхан Италид цагаачдын түр суурин руу дайрч хүний аминд хүрсэн гэх мэт зүйл гарахгүй байлаа. Одоо дэлхий даяар болж байгаа олон сөрөг үйл явдал болохгүй байх байсан. Харамсалтай нь ийм зүйлс манайд ч бас байна. Тэс өөр үзэл бодолтой хүмүүс иргэншсэн байдлаар байр сууриа тайлбарлаж, үзэл санааны хэмжэнэд тэмцэл явуулдаг байхын тулд ажиллах хэрэгтэй.

-Гэхдээ ёс суртахууны ерөнхий байдалд олон зүйл танаас их хамаардаг болж таараад байна л даа.
-Тийм биш.

-Тийм ээ, Владимир Владимирович.
- Үгүй ээ, наад чинь тэгэж санагдаж байгаа юм. Та болон танай мэргэжил нэгтнүүдэд бүгдийг хэн нэгэнд тохох нь амар байдаг. Та нар өөрсдийгөө хар л даа. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлэлийг яаж хүргэж байна, сая сая хүний ухаан санаад та нар яаж нөлөөлж байна, төв сувгуудаар манайд ямар хөтөлбөрүүд гарч байна?
Манайх чинь өглөөнөөс орой болтол” детектив” гэж нэрлэгдсэн зүйл гаргаж рекламны минутын үнийн талаар л анхаардаг,  зөвхөн мөнгө олохын төлөө явдаг холбооны /орон даяар цацагддаг/ сувгуудтай улс болж байна уу?
Тэгээд  гоо сайхан, гүн ухаан, суурь шинжтэй бөгөөд ертөнцийг танин мэдэх стандартыг тогтоож байдаг позитив, хүмүүжүүлсэн юм болгоныг зөвхөн “Соёл” сувгаар гагадаг байх уу? Үгүй байх гэж бодож байна. Энэ дашрамд төрийн албад энэ бүхнийг хөндлөнгөөс харж байгаа гэдэгт таны анхаарлыг хандуулья. Бид улсын мэдлийн сувгуудын ч редакцийн бодлогод оролцдоггүй юм шүү. Либерал үнэт зүйлсийн үүднээс авч үзвэл энэ бүхэн магадгүй их сайн байх. Гэвч үр дүнд нь бид дэлгэцнээс үзэж байгаа зүйлийг авч байна.

-Мэдээний нэвтрүүлэг, холбооны сувгуудын ток-шоуг үзээд байвал та бид Украинд амьдарч байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрмөөр. Энэ жилийн гол сэдэв нь...
-Тэглээ гээд бүгд надтай холбоотой гэсэн үг биш. Тэгэж бодох нь төөрөгдөл. Тийм биш. Бүр огт тийм биш. Бүх зүйл төрийн тэргүүнээс хамаардаг гэж ердөө л санагдаж байгаа юм. Тулгуур, үндэс болсон зүйлс гэж бий, тийм. Гэхдээ янз бүрийн байр суурь хоорондоо байнга мөргөлдөж байдаг. Заримдаа хамт ажилладаг хүмүүс ирээд тийм эсвэл ийм асуудлын талаар ямар ч л байсан таны эцсийн байр суурь хэрэгтэй байна гэцгээдэг. Дмитрий Анатольевич бид хоёр уулзаж нэгдмэл байр суурийг боловсруулдаг. Төрийн тэргүүнгүйээр ийм зүйл хийх хэцүү. Засгийн газраас гадна Төв банк, Ерөнхийлөгчийн тамын газар, парламент гэж байна. Ажлаа уялаа холбоотой болгож зохицуулж байх хэрэгтэй. Заримда ч үнэхээр хөндлөнгөөс оролцох хэрэг гардаг. Гэхдэээ Ерөнхийлөгч бүх асуудлыг дангаараа шийддэг, бүх зүйл ямагт түүнээс хамаарна гэдэг ч дээ.... Тийм биш.

-Мадагүй хэрэв маргааш таныг хаант засаглал тогтоохыг хүслээ гэж бодоход нэг их удаан  цааргалахгүй байх гэж бодож байна.
-Юуны өмнө хүмүүс нэг их удаан цааргалахгүй, хүмүүс дэмжинэ гэдэгт итгэлгүй байна.

-Владимир Владимирович  би зүгээр л туршилт гэж хэлж байгаа болохоос уриалаагүй шүү дээ.
-Ойлгож байна аа , ойлгож байна. Энэ бол нэгдүгээрт. Харин хоёрдугаарт гэвэл ... Та гэхэд рейтингийн тухай асууж байсан, өөрийгөө таны асуулт, тодруулгад хэр бүрэн хариулж байснаа мэдэхгүй ч хүмүүс өөрсдийн сонгосон хүндээ, түүний дотор мөхөс надад итгэж байдагтай энэ зүйл холбоотой гэж санагдаж байна.
Тэгэхээр хүмүүс хамгийн наад зах нь ямар ч тэнэг зүйл хийгдэхгүй гэдгээс үүдэж байна гэсэн үг. Манайх энэ шатыг өнгөрсөн, улсын түүхэнд хаант засаглалын хуудсыг эргүүлчихсэн,  тэгсэн нь сайн эсвэл муу гээд би одоо үнэлгээ өгөхгүй.

-Заавал хаант засаглалыг зарлах хэрэггүй. Таныг ганц хуруугаа л хөдөлгөхөд маргааш ГУЛАГ-ийг сэргээж болж байна. Эсвэл жишээлэхэд хот суурин болгонд Владимир Путины нэрэмжит гудамж бий болгоод нэг хүнийг тахин шүтэх үзлийг сэргээж болно. Екатеринбургт саяхан хэсэг хүн Америкт цахилгаан сандал дээр суулган цаазаар авхууулсан Италийн анархистууд болох Сакко ба Ванцетийн гудамжны нэрийг өөрчлөх бүлэг бий болов. Тэд энэ хоёр хүн Уралд ямар ч хамаагүй. Харин Владимир Владимирович 90-ээд онд улс орныг  аварсан, дээрэмчдийн болон олигархуудын зоргоор аашлалтын  зогсоосон энэ тэр гээд... Та үүнд яаж хандсан бэ
-Хүмүүс сайн санааны үүндээс хийж байгаа байх гэж бодож байна.

-Таныг хөмсгөө л хөдөлгөхөд ийм сайхан санаанууд Оросын хот болгонд гарна даа.
-Ойлголоо. Нэг нэгэндээ хөшөө барих эрт байна. Би өөрийгөө хэлж байгаа юм шүү. Ахиад ажиллах хэрэгтэй, Орос орныг хөгжүүлэхэд оруулсан хүн болгоны хувь нэмрийг хойч үе үнэлнэ.

-Гэхдээ иймэрхүү санаачлагад та яаж хандаж байна?
-Хөшөө босгох эрт,  болоогүй байна гээд би хэлсэн шүү дээ...

-Тэгвэл гудамж?
-Гудамж ч тэр, талбай ч тэр...

-Гэхдээ нэг гудамж бий шүү дээ.
-Нээрээ тийм. Та Грозный хотыг хэлж байна уу?

-Тийм.
-Тэнд ч бас миний саналыг асуугаагүй гэдгийг нуугаад яах вэ. Гэхдээ Чечень бол манай нэн шинэ түүхийн хуудсанд онцгой байр эзэлдэг. Үүнээс гадна тэр бол бас Чеченийн Бүгд найрамдах улсын анхны Ерөнхийлөгч Ахмат-Хажи Кадыровын үйл ажиллагаатай холбоотой. Бүх зүйл асар том, хүчирхэг ээдрээ болж хэлхэгдсэн. Одоо яая гэх вэ хийсэн л бол хийсэн.

-Өрнөдөд бол танд хөшөө барихыг санал болгож байгаагүй.
-Та 2000 оны эхлэлийн талаар хэлж байсан. Үйл явдал яаж өрнөж байсныг би мартаагүй. Тэр үед Өрнөдөд миний үйл ажиллагааг ер нь бол өнөөдрийнхөөс илүү хатуу дүгнэж байсан юм шүү. Би тэр бүхний туулж гарсан, бүгдийг санаж байна.
Юу болж байна вэ гэвэл? Орос дөнгөж хөл дээрээ тогтоод, бэхжиж аваад өөрийн ашиг сонирхлыг гадны нөлөөнөөс хамгаалах эрхээ хэрэгжүүлнэ гэхээр л улс оронд нь болон удирдлагад нь хандах  хандлага шууд өөрчлөгдөж байгаа юм. Борис Николаевичтэй юу болж байсныг сана л даа.
Эхний шатанд дэлхий даяраа сайн үнэлгээ өгч байсан. Ельцин юу ч хийж байсан Өрнө дахин уухай хашгиран хүлээж авч байлаа. Гэтэл тэр Югославыг өмөөрч  эхэлсэн даруйд өрнөдийн талыг баримтлагчдын нүдэнд агшин зуур архичин, нэг тиймэрхүү хүн болж хувирсан. Борис Николаевичийг балгах дуртай гэдгийг гэнэт бүгд олж мэдсэн.
Гэтэл энэ урьд нь нууц байсан юм уу? Үгүй ээ, гэхдээ энэ байдал нь түүнийг гадаад ертөнцөтэй холбогдоход саад болдоггүй байсан.  Тэгтэл Балканы хойг дахь Оросын ашиг сонирхлыг хамгаалах дээр тулж, Ельцин тэр тухайгаа шууд хэлэхэд л Өрнө дахины бараг гол дайсан болж хувирсан. Энэ бүхэн дөнгөж саяхан болсон, бодит зүйл. Би ч маш сайн санаж байгаа.
Өнөөдөр бид Украинд болж байгаа үйл явдлын талаар ярилцаж байна, манай түншүүд улсын газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлыг хадгалах шаардлага гээд л байна. Украины зүүн хэсэгт өөрийн эрх, ашиг сонирхлын төлөө тэмцэж байгаа болгон Оросын талыг баримтлагч салан тусгаарлагч юм байх.
Харин Кавказад бидэнтэй байлдаж байсан хүмүүс, түүний дотор “Аль-Кайда”-ийн удирдлага доор, түүний мөнгөөр, түүний зэвсгээр байлдаж байсан хүмүүс, дээр нь алькайдачууд өөрсдөө ч байлдаанд шууд оролцож байсан, тэд болохоор ардчилалын төлөө тэмцэгч юм гэнэ. Итгэмээргүй ч гэлээ ийм л байна.
Тэр үед биднийг тэдний эсрэг хэт их хүч хэрэглэж байна гэж байсан. Яагаад та нар танкаар буудаад, их буу хэрэглээд байгаа юм бэ гэж ирээд л. Тэгэж болохгүй, ер болохгүй. Тэгвэл Украинд яаж байна? Онгоц, танк, хүнд их буу, тийрэлтэт сум харвагч. Ингээд ч зогсохгүй олон задардаг агаарын бөмбөг,  дээр нь бас баллистик пуужин, ёстой солиормоор. Гэтэл хэт их хүч хэрэглэж байгаад бүгд таг дуугүй.

-Украины армийг Орос эсэргүүцэж байна гэж бодож байгаа болохоор тэр байх.
-Тэнд Оросын сонирхол байна гэж бодож байгаа ч түүнээ хамгаалахыг зөвшөөрөхгүй байна. Бас тэр газар нутаг дээр амьдарч байгаа хүмүүсийг хамгаалахыг зөвшөөрөхгүй байна. Миний санаж байгаагаар та чинь Харьковт төрсөн билүү?

-Луганкст.
-За тэр, Луганск. Танай нутагт хүний паспортод нь “украин” гээд заачихсан байлаа ч үүнд нэг их ач холбогдол өгөөд байдаггүйг та мэдэж л байгаа. Тэнд хүмүүс бүгд өөрсдийгөө том орос ертөнцийн хэсэг гэж хүлээж авдаг. Украины ард түмэнд өөрийн гэсэн тусдаа соёл байдаг бас миний бодлоор гайхамшигтай дуудлагатай маш гоё,  хэл бий  онцгой, давтагдашгүй. Тун саяхан надтай хамт ажилладаг хүн 1924 оны бичиг баримтыг надад үзүүлсэн. Тэнд паспортод нь “их орос” гэж бичсэн байсан. Харин одоогийн украинчуудыг “бага орос” гэж бичсэн. Тэгэхээр мөн чанартаа бол тэнд ялгаа огт байгаагүй юм.
Бидэнд“Та нар Оросын ертөнцийн тухай үзэл санааг дандаа гаргаж ирээд байх юм, хүмүүс тэнд чинь амьдрахыг хүсэгүй байж болно шүү дээ” гэж байна. Хэн ч тулган хүлээлгүй шүү.  Гэхдээ тулгаагүй гэдэг чинь орос ертөнц байдаггүй гэсэн үг биш.
Крым  эсвэл бүр тэр Украины зүүн нутгийн хүмүүстэй ярилцаж байхдаа “Таны яс үндэс юу вэ?” гэж асууна. Зарим нь “Ямар ялгаатайг нь ч мэдэхгүй” гэж хариулдаг.  Гэтэл Орос энэ тухай яриад, хүмүүсийг, өөрийн ашиг сонирхлоо хамгаалаад эхлэхээр тэр даруй муу болж таардаг. Украины зүүн нутаг эсвэл Крымийн талаарх бидний баримтлаж байгаа байр сууринд хамаг учир байна гэж бодож байна уу? Огтхон ч үгүй! Энэ шалтгаан байгаагүй бол өөрийг олоод л гаргаад ирэх байсан. Дандаа л ийм байсан юм.
Манай мянга гаруй жилийн түүхийг хар л даа. Дөнгөж өндийгөөд ирэхээр л шууд л Оросыг зогсоох, шахах, байх ёстой байранд нь тавих ёстой гэнэ. Тогтоон барих онол гэж ер нь хэдэн жилийн өмнө гарсан билээ? Хэдэн зуун жилийн настай атлаа Зөвлөлтийн үед үүссэн мэт санагддаг. Гол нь бид дэвэргэж, сүр дуулиан болгож болохгүй. Дэлхийн жам ийм гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ бол геополитикийн ашиг сонирхлын төлөөх тулаан, түүний ард улс орны ач холбогдол, шинэ эдийн засгийг байгуулах, нийгмийн асуудлыг шийдэх, иргэдийнхээ амьдралын түвшнийг сайжруулах чадвар нь байж байдаг. Бидний байр суурь огтхон ч түрэмгий биш. Харин АНУдахь  манай америк найз нар бол...

- Владмир Владимирович, найз нар гэж үү?
-Мэдээж. Бидний хувьд бүгд найз нар. Америкчууд доллар хэвлэдэг, олон арван жилийн тэртээ алтан баталгаанаас татгалзсан атлаа үндэсний валютаа дэлхийнх болгосон.  Ямартай ч хэвлэдэг машин нь тэднийд байна, тэд ч ийм байлгахын төлөө ажиллаж байгаа нь илэрхий.

-Мундаг гэсэн үг үү?
-Мундаг! Гэхдээ яагаад ийм юм болов? Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа АНУ тодорхой байр суурь эзлэх болсон. Би үүнийг яах гээд яриад байна вэ? Геополитикийн ашиг сонирхлын төлөөх тэмцлийн үр дүнд улс орон санхүү, батлан хамгаалах, эдийн засгийн болон залгаад нийгмийн асуудлаа үр ашигтайгаар шийдэх замаар илүү хүчтэй болдог үгүй бол ард түмнийхээ ашиг сонирхлыг хамгаалах боломжоо алдан гурав эсвэл бүр тавдугаар зэрэглэлийн улс болон доройтдог.

-Тэгвэл Өрнө дахинтай хүч үзэх гэсэн манай оролдлого?
-Бид хүчээ үзэх шаардлагагүй.

-Хүч маань хүрэх бол уу?
-Бид хүчээ үзэх шаардлагагүй. Зүгээр л  хэрэггүй !

-Тэгвэл бид одоо юу хийж байгаа билээ?
-Өнөөдөр хийх ёстой зүйлээ тайван хийсээр байх хэрэгтэй. Уламжлалт олборлогчид, түүний дотор Саудын Арави гэсэн улсууд АНУ –тай хуйвалдсаны улмаас газрын тосны үнэ унаж байна гэж олон хүн ярьж байна. Оросын эдийн засгийг доройтуулахын тулд санаатайгаар тэгсэн гэнэ. Хэрэв над шиг биш харин жинхэнэ мэргэжилтнүүдтэй ярилцвал...

-Та биш юм бол хэн байх уу?
-Эдийн засгийн хөгжлийн яам, Сангийн яам, Төв банк гээд манайд мэргэжилтнүүд бий шүү. Тэд ямар хариулт өгөх вэ? Зарим зүйл нүдэн дээр ил байж байдаг. За, газрын тосны үнэ уналаа. Ингэхэд яагаад унав? Нийлүүлэлт нь нэмэгдсэн.
Хэдий хачин санагдаж болох Ливи илүү олборлож байна, хэдий асуудалтай ч Ирак мөн адил. Лалын улс  бүлэглэлийн зардаг баррель нь 30 ам.долларын үнэтэй хууль бус газрын тос гараад ирлээ. Саудын Арави борлуулалтаа нэмэгдүүлсэн. Харин хэрэглээ нь тодорхой зогсонги байдал, бүр тодруулбал дэлхийн эдийн засгийн өсөлт таамаглаж байсантай харьцуулахад бага байснаас болоод  багассан. Үндсэн хүчин зүйлс гэж энэ байна.
Мөн дэлхийн эрчим хүчний зах зээл дээрх манай хамтрагчдын тодорхой зорилготой үйлдлүүд байна гэж бодъё. Тийм зүйл байж болох уу? Тийм ээ, болно. Үр дүн нь ямар байх вэ? Манай үндэсний валют рублийн ханш унаж байна. Нэг хүчин зүйл нь шүү, цорын ганц биш зөвхөн нэг нь. Оросын төсвийн хувьд энэ юу болж таарах вэ? Бид чинь төсвөө ам.доллараар боддоггүй юм шүү дээ. Рублийн үнэ буурч, бага зэрэг хямдарсан...

-Гуравны нэгээр.
-30 хувиар. Гэтэл та хар л даа, бид өмнө нь нэг долларын үнэтэй байсан барааг зараад оронд нь 32 рубль авдаг байсан. Харин өнөөдөр нэг долларын үнэтэй барааг зараад 45 рубль авч байна. Төсвийн орлого буураагүй харин өссөн.
Хилийн чанадаас валют худалдан  авдаг компани, үйлдвэрлэлийн салбаруудын байдал муудаж байгаатай холбоотой тодорхой хязгаарлах арга хэмжээ, коридор гэж байдаг. Үнэн.
Харин төсвийн хувьд бол тийм биш, бид нийгмийн асуудлаа итгэлтэйгээр шийдэж байна. Батлан хамгаалах үйлдвэрлэлийн зорилтууд ч үүнд хамаарна. Импортыг орлуулах өөрийн гэсэн бааз Орост бий. Бурханы авралаар өмнөх үеүүдээс бидэнд багагүй зүйл үлдэж хоцорсон, тэгээд ч сүүлийн 15 жилийн хугацаан үйлдвэрлэлээ шинэчлэхийн тулд бид олон зүйл хийсэн. Энэ байдал бидэнд хохирол учруулж байна уу? Зарим талаар. Гэхдээ сүйрүүлэх хэмжээнийх биш. Эрчим хүч тээгчдийн үнийг санаатайгаар унагаж байгаа бол энэ байдал нь хязгаарлалтыг оруулсан хүмүүст ч цохилт өгч байгаа.
Орчин үеийн хямрал харилцан хамааралтай. Хориг арга хэмжээ, газрын тосны үнийн уналт, үндэсний валютын ханшны уналт нь зөвхөн бидний хувьд сөрөг эсвэл бүр сүйрлийн үр дагаварт хүргэнэ гэдэг чинь тогтоочихсон тодорхой зүйл огт биш. Тийм зүйл болохгүй !
Асуудаал үүснэ, байна, нөхцөл байдлыг улам муудаж магадгүй гэхдээ зөвхөн Оросын хувьд биш, манай хамтрагчдын хувьд ч тэр, тэдний дотор газрын тос, шатдаг хий олборлогч орнуудын хувьд ч адил. Тухайлбал, энэ байдал АНУ-д занарын тос, шатдаг хий олборлож эхэлснээс болж байгаа.
Америк өнөөдөр өөрийгөө өөрийн түүхий эдээр их хэмжээгээр хангаж байна. Бүрэн биш шүү, их хэмжээгээр. Гэтэл энэ олборлолтын ашиг нь ямар байдаг юм бэ? АНУ-ын янз бүрийн нутагт ялгаатай. Баррель нь 65 ам.доллараас эхлээд 83 ам.доллар хүртэл үнэтэй. Харин одоо торх газрын тосны үнэ 80 ам.доллараас доон ушачихлаа.
Занарын шатдаг хийн олборлолт ашигггүй болж байна. Магадгүй саудчууд өрсөлдөгчдөө санаатайгаар “алахыг” хүсч байгаа юм бол уу?

-Хөршийн морь үхлээ гээд бидэнд сайн юм болно гэж үү?
-Ямар хөрш байгаа, ямар морь байсан, морио ямар зорилгоор ашиглаж байснаас л болно доо...

-“Forbes” дэлхийн хамгийн нөлөөтэй хүмүүсийн жагсаалтадаа таныг хоёр жил дараалан оруулж байна...
- Наадах чинь дотоодын рейтингээс  ч бага ач хобогдолтой шүү.

-Гэхдээ таатай шүү дээ.
-Үгүй ээ, таатай эсвэл үгүйг хэлж чадахгүй юм. Гол нь өөр зүйлд байна. Улс орны эдийн засаг ба батлан хамгаалах чадвар нь дэлхийн манлайлалыг тодорхойлдог.

-Эдгээр үзүүлэлтээр бид яав ч номер нэг биш байх.
-Наадахыг чинь л хэлээд байна. “Forbes”-тай адил хувь хүн хоорондын үнэлгээнд шилжүүлж байгаа бол тэдний хэрэг, тэд Барак Обамаг хоёрдугаар байранд оруулж буулгаад  бид хоёрын харилцааг хурцатгахын тулд албаар тэгэж байгаа ч юм билүү. Би АНУ-ын Ерөнхийлөгчтэй танил, бидний харилцаа тэгтэл дотно гэж хэлэхгүй ч тэр бол ухаантай хүн, бүгдийг үнэлж дүгнэх чадвартай. АНУ-ын дотоод улс төрийн тэмцлийн, ялангуяа сенатын сонгуулийг угтсан тэмцлийн хэлбэр байж болно. Өөрсдөө л тэндээ учрыг нь олно биз...
Сонгуулийн өмнөх кампанит ажлын үеэр хийгдэж байгаа юм болгон утгатай, ач холбогдолтой. Олон улсын тавцан дээр Америкийн Ерөнхийлөгчийн хийж байгаа алхамуудад одоо үнэлгээ өгөхийг хүсэхгүй байна, бидний хооронд зөрчил их бий, байр суурь олонтаа зөрдөг, гэхдээ л Обама нь өөрийн улсад болж байгаа зүйлсийг бодитоор үнэлж дүгнэж байгааг би мэдэж байна. Тэр энэ бүх рейтингүүдийг  өөрт нь хохирол учруулах зорилгоор явуулж байгаа тэмцлийн нэг хэсэг гэж харж байгаа гэдэгт  итгэлтэй байна.

-Тэгвэл Америкийн хараат бус хэвлэл гэдэг л энэ байх, Ерөнхийлөгчийнхөө янзыг үзэж юм бичээд л...
-Цагаан ордны улс төрийн өрсөлдөгчидтэй хавсарч ажиллаж байгаа юм бол яаж хараат бус байх билээ? Энд ямар ч хараат бус байдал байхгүй. Улс төрийн тодорхой хүчний ашиг сонирхолд үйлчилсэн бүрэн хамаарал байна. Гэхдээ энэ бүгд миний төсөөлөл шүү...

-Манайд чинь хавсрах ч юм байхгүй шүү дээ.
-Манайд бүгд байна. Хэрэв  хэвлэлүүдийг уншвал, та ч бүр баталгаатай уншдаг байх,  миний эсвэл Оросын Засгийн газрын үйл ажиллагааг ямаршуу үгээр тодорхойлж байгаа нь шууд л нүдэнд тусна. Элдэв өнгөөр хэлэх нь олон.

-Та уншдаг уу?
-Песков заримдаа янз бүрийн балиар юм авирч л байдаг...

-Хариуд нь та юу гэдэг вэ?
- Энэ бүхнийг хийсэн хүмүүс намайг хариулаасай гэж хүсч байна шүү дээ.

-Таны дээр хэлснээр горьдосны гарз уу?
-Энэ бол бас л өөрийгөө сурталчлах нэг арга. Хэрэв илүү том хүн рүү дайраад, нөгөөх нь хариу өгсөн бол дайрсан нь мундаг. Ийм арга залийг бүгд мэднэ! Тэгээд ч  хэн нэгэнтэй хэрэлдэхтэй манатай байна, ажилаа л хийхийг хичээж байна. Хэрэв шүүмжлэлд нь үнэхээр ухамсартай юм байгаа бол хэрэглэхийн тулд тэмдэглэж авдаг.

-Жишээлбэл?
-Шууд тэр гээд хариулахад хэцүү байна. Засаглалын зохион байгуулалт, улс төрийн намуудын үйл ажиллагаа, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын ажилд нийгмийн зүгээс тавих хяналттай холбоотой зүйлс байна.  Компани бүртгүүлэх, бизнес явуулахад илүү нааштай орчин бүрдүүлэх тухай ч байна. Бид энэ чиглэлээр сүүлийн жилүүдэд олон зүйл хийсэн гэдгийг анхаараарай. Бүгдийг биш байж болно, ахиад нэмэх зүйл байгаа ч олон зүйлийг хэрэгжүүлсэн.

-Рейтингийн тухай ахиад нэг асуулт. Хамгийн сүүлийн мэдээгээр авилгын түвшинээр Орос нь 170 улсаас 130-н хэддүгээр ч билээ дээ байранд орсон байна. Бенинтэй зэрэгцээд.
-Юуны өмнө эхлээд хэн эдгээр рейтингийг зураад байна вэ гэдгийг харах хэрэгтэй.

-Гол төлөв энд биш тэнд л зурж байнаа. Энэ рейтингийг “TRACE International” холбооноос гаргасан.
-Мэдээж шүү дээ. Их сургуулиудын рейтингийн аваад үз. Тэднийг хэн ямар шалгуураар гаргаж байна? Бид боловсролынхаа чанарыг сайжруулахын төлөө өөрсдөө зүтгэсээр атал их сургуулиудын рейтинг гаргахдаа агентлаг нь тухайн сургуулийн захиран зарцуулж болох хуримтлуулсан зорилтот хөрөнгө, эндаунтын хэмжээгээр л  гаргаж байна. Гэтэл манай боловсролын хөгжлийн өмнөх үе чинь тэс өөр. Манай их сургуулиудад шууд тэг тавьж болно. Тэгтэл боловсролын үйлчилгээний зах зээл дээр энэ рейтингийг үр ашигтай хэрэглэж байна!

-Владимир Владимирович та асуултаас битгий тойр л доо...
-Асуулт руу чинь л яваад байна. Геополитикт ч яг адил. Улс орныг ардчилсан бус гэх, хэвлэлийн эрх чөлөөг нухчин дарж байна гэх, алан хядлага ба салан тусгаарлахын илрэлийн эсрэг сул тэмцэж байна гэх зэргээр янз бүрийн хэрэгсэл ашигладаг. Ямар ч арга байсан болно, тэдний дотор эдгээр арга ч орно.
Гэхдээ ингэж хэллээ гээд манайл авилга байхгүй гэсэн үг биш. Бид авилгын талаар өөрсдөө байнга ярьж байдаг. Өнгөрсөн үеэс бидэнд үлдсэн хамгийн ноцтой асуудлуудын нэг нь энэ гэж боддог. Дурын түвшний захиргаа нь хийх бүрэн эрхтэй болохоор бүгдийг хийж болно гэж үздэг, хэн ч түүний бүрэн эрхэнд халдаж, ямар нэг байдлаар хянах ёсгүй гэдэг байсан үеэс. Дараа нь нууцлаг хувьчлал гэсэн бас нэг зүйл нэмэгдээд байдлыг улам л лавшруулсан. Энэ бол үнэхээр аймшигтай, том алдаа байсан!  Болж өнгөрснийх нь дараа бол бид бүгд ухаантай л даа. Тухайн үед шийдвэр гаргаж байсан хүмүүс одоо тэр бүхнийг өөрөөр хийх байсан байж магадгүй. Дашрамд хэлэхэд 90-д онд европчууд: америкийн шинжээчдийн үгэнд орох хэрэггүй шүү гэж хэлж байсан юм. Гэтэл бид тэр замаар явсан. Нууцлаг хувчлалын үр дүнд хүмүүс “За яах вэ, зарим нь хэдэн тэрбумаар нь хулгайлж болж байхад яагаад бид арай бага юм халааслаж болохгүй гэж” бодоход хүргэсэн. Яагаад тэд болдог, харин бид болдогүй юм бэ? !

-Та 90-ээд оны тухай яриад байна, гэтэл бид ч 2014 оны сүүл үед амьдарч байна.
-Гэхдээ л сэтгэлгээний хувьд бүгд үлдсэн, ардын ухамсраас юу ч алга болоогүй.
Бас нэг зүйл байна. Зах зээлийн механизмыг бүдүүлэх, нийгмийн ардчилсан институтуудын үйл ажиллагааг явуулахтай холбоотой шийдвэр гаргаж байх үед ардчилал ба хуулийг уландаа гишгэх хоёр гэдэг чинь тэс өөр зүйл гэдгийг бид харин мартаж орхисон.
Хуулийг бүгд дагаж мөрдөх ёстой. Зах зээлийн эдийн засаг ба төрийн зохицуулалтын хооронд давж болшгүй ангал гэж байхгүй. Тэгээд ч энэ дашрамд хэлэхэд хямралын үзэгдэл дөнгөж гармагц л бүгд төрийг санацгаадаг.  Гэхдээ эдийн засгийн амьдралыг байгуулах зарчимд ч гол нь байгаа юм биш харин бид зах зээлд шилжихдээ хяналтын хэрэгслийг байгуулаагүйд байгаа юм.
Томоохон хувьцаат компаниудад заримдаа хачин нөхцөл байдал үүсэхийг харж болно. Эзэн нь юм чинь өөрөөсөө хулгайлахгүй дээ гэж боддог. Гэтэл яаж хулгайлдаг гээ! Асар их хэмжээгээр. Яагаад? Хяналтын багцтай хүмүүс цөөн хувьцаатай хүмүүстэй хуваалцах онц хүсэл байхгүй. Тэгээд л компаниас нөөц зайлуулах, гаргаж авах хэдэн зуун арга саам бий болгодог. Маш олон салбарт ийм байгаа шүү!
Санхүү татварын бодлого, хууль хяналтын хориг арга хэмжээг чангаруулах шаардлагатай байна. Дээр нь хүмүүжүүлэх ажил хэрэгтэй, байгаа байдлаараа авилга гарч ирэх боломжийг хязгаарлаж байдаг зах зээлийн орчин үеийн, үр ашиггтай харилцааг байгуулах хэрэгтэй. Мэдээж энэ бүхэн цаг хугацаа, мэрийлт зүтгэл, тууштай байдлыг, хүсэл зориг шаардах нь мэдээж, гэхдээ өөр зам байхгүй.

-Бас хатуу чанга зан.
-Би хэлсэн шүү дээ. Хууль хяналтын бүрдүүлэгчийг чангатгах гэж. Гэхдээ зөвхөн хатуу чанга байснаар юунд ч хүрэхгүй. Ойлгож байна уу?

-Дархлагдсан хүн гэж байх ёсгүй.
-Тантай яг санал нийлж байна. Энэ бол бүрдүүлэгч хэсгийн нэг нь.

-Тийм хүн байхгүй юу?
-Мэдэхгүй юм, надад бол байхгүй л гэж санагддаг. Ийм байдал руу чармайх хэрэгтэй. Иймэрхүү хүн, нөхцөл байдал үүсч байгааг харвал хариулна, тэмцэнэ. Үүний тулд Бүх Оросын ардын фронтыг тулгуурлаад олон нийтийн хяналтыг байгуулаад байгааг хэлчихье. Нэлээд үр дүнтэй ажиллаж байгаа.

-Би дээр “Уралвагонзавод”-ыг ерөнхийлсөн дүр болгож дурдаж байсан. Гэхдээ “Путины найзууд” гэсэн тогтсон хэллэг байна шүү дээ.
-Тийм ээ, байна.

-Энэ хэллэгийг манай дотоодын сөрөг хүчин төдийгүй Төрийн департамент ашигладаг.
-Юутай холбоотойгоор?

-АНУ-ын санаагаар хориг арга хэмжээний эхний хэсэг нь Ерөнхийлөгч Путиний эсрэг байсан.
-Ойлголоо. Америкчууд надад тун таатай зүйл хийж дээр нь системийн алдаа гаргасан.

-Таатай гэж хашилтанд уу?
-Үгүй ээ, шууд утгаараа. Алдаа юунд байна вэ? Тэд намайг жагсаалтанд нь оруулсан хүмүүстэй холбоотой тул надад хувийн бизнес ашиг сонирхол байгаа гэсэн хуурамч үндэслэлээс үүдсэн. Тэр хүмүүсийг хохироосноор надад ч бас давхар цохилт өгөх юм байх. Энэ бол бодит байдалтай яагаад ч нийцэхгүй.
Бид олигархи засаглал гэгддэг зүйлийг нэлээд их хэмжээгээр үгүй хийсэн гэж бодож байна. Тэр нь юу юм бэ? Эрх мэдэлд нөлөөлдөг мөнгө. Орост ийм нөхцөл байдал байхгүй гэж итгэлтэйгээр хэлж чадна.
Ямар ч олигархи бүтэцүүд засгийг орлоогүй, өөрийн ашиг сонирхлын үүднээс төрийн шийдвэрт нөлөөлдөггүй. Таны хэлсэн тэр хүмүүст ч энэ хамаатай. Тэд бүгд  баян хүмүүс, баяжаад удаж байгаа.

-Янз бүр л дээ.
-Тийм ээ, гэхдээ гол төлөв нэлээд дээр үед, хуулийн дагуу баяжсан.  Тэд 90-ээд онд хийгдэж байсан шиг ямар нэг зүйл хувьчилж аваагүй, булаагаагүй.

-Бид Ротенберг, Ковальчук, Тимченко тэргүүтний талаар яриад байна уу?
-Тийм. Жишээлэхэд, Тимченко төрийн өмчөөс юу авсан юм бэ? Ядаж ганцыг нэрлэдэх. Юу ч байхгүй.

-Би өөр зүйл хэлье.
-Тэг л дээ.

-Би нэгэн мэдээнээс иш татья. Газрын тос арилжаалагч “Gunvor” компаний эсрэг АНУ-ын эрх баригчдын явуулж байгаа мөрдөн байцалат, мөнгө угаахад хамааралтай гэх сэжиглэл нь Оросын Ерөнхийлөгчид цохилт өгөх хүсэлтэй нь холбоотой гэж Геннадий Тимченко үзэж байна. Залгуулаад үг нэр бүрээр нь уншъя “Энэ яг тийм гэдэгт 100 хувь итгэлтэй байна”.
-Та Геннадий Николаевичийг дурдсан нь сайн болж. Магадгүй тийм л байх даа. Гэхдээ системийн алдаа нь юунд байгааг би танд хэлсэн шүү дээ. Тэнд миний санхүүгийн ямар нэг ашиг сонирхол яваа гэж АНУ таамаглаад л ухаад байгаа хэрэг.

-Гэхдээ гол бай нь та?
-Тийм байх.

-Найз нарынхаа өмнөөс гомдож байна уу?
-Тэд бол Оросын иргэд, өөрсдийгөө улсынхаа эх орончид гэж боддог, тэр нь ч үнэн. Үүний төлөө тэднийг шийтгэх ёстой гэж хэн нэгэн нь шийджээ. Харин ингэснээр тэдний тэр чанарыг нь улам л хүлээн зөвшөөрүүлж байгаа юм. Энд гомдолтой зүйл юу ч байхгүй.
Хүний эрхийг бүдүүлгээр зөрчиж байгаа явдал гэж үзэж байна. Миний л мэдэж байгаагаар тэдний зарим нь шүүхэд хандсан байна лээ, өөрийгөө хамгаалах гэсэн бус харин гаргаж байгаа шийдвэрийг эрх зүйн үндэслэлгүй гэдгийг харуулахын тулд. Нэг зүйлээ өөр үгээр давтаж байгаад уучлаарай, гэхдээ Крымийн талаар миний авсан шийдвэрт тэдний хэн нь ч байсан ер нь ямар хамаатай юм бэ? Ямар ч хамаагүй.
Тэд юу ч мэдээгүй байсан. Үнэрийг нь ч аваагүй. Бүгдийг ТАСС-ын мэдэгдэл эсвэл зурагтын мэдээнээс үзэцгээсэн. Тэднийг зөв зүгээр байхад нь шахаж эхэлсэн хэрэг. Хүний эрхийг шууд зөрчиж байгаа хэрэг. Тийм болоод л тэд шүүхэд хандсан. Хэрэв Америкт болон Европт шүүх нь үнэхээр л хараат бус, объектив байдаг юм бол шийдвэр нь тэдний талд гарна харин үгүй бол... Үнэн байдлыг харуулах сайхан шалгуур.

-Владимир Владимирович, таныг өөрийнхөө хүнийг “барьж өгдөггүй” хүн гэцгээдэг.
-Тийм ээ, хичээдэг. Хэрэв тэд хүн шиг байж, юу ч зөрчөөгүй бол шүү. Харин хуулиас гадуур үйлдэл хийгээд эхэлвэл “өөрийн” биш болно.

-Гэхдээ найз нарыг чинь гомдоогоод  байвал... Тэдний өмнөөс гомдолтой байна уу гэж түрүүн асуухдаа үүнийг л хэлээд байсан юм.
-Харин ч бүр зарим талаар баярлаж байна. Крым Оросын газар нутгийн нэг хэсэг болсонд зарим хүн, тэднийг энд маргалдагч тал гэе, маргалдагч тал буруутай гэж үзэж байгаа тийм найз нартайдаа баярлаж байна. Тэдний хувьд энэ нэр төрийн хэрэг. Тэд болж өнгөрсөн зүйлд ямар ч буруугүй ч тэдний хувьд энэ бол нэр төр.

-Дотны найз нарыг чинь хөндсөн хүмүүст өөрөөр хандах шалтаг биш үү?
-Энэ бүхнийг хуурамч мэдээлэл, түүний дотор Оросын дотоодод байгаа хуурамч мэдээлэл дээр үндэслэн хийгдсэн ээлжит удаагийн алдаатай шийдвэрийн үр дүн гэж бодож байна. Нэг  мэдээ цацчихаад “Эд бол Путины найз нар, тэднийг шийтгэвэл зүгээр юм, тэд бослого гаргаж, үймээн дэгдэнэ” гэцгээдэг. Тийм зүйл ер болохгүй ээ.

-“Их долоо”-ийн удирдагч нартай уулзахад ч энэ байдал нөлөөлдөггүй юу?
-Хаанаас даа, үгүй. Кавказад өрнөсөн ширүүн үйл явдлын үер би тэр байтугайг сонсож, харж явсан юм шүү. Бид газар нутгийнхаа бүрэн бүтэн байдлын төлөө олон улсын алан хядлагатай тэмцэж байхад биднийг тийм эрхгүй гэж байсан жишээг танд харуулсан.  Ямар гээчийн зүйл сонсож явсан гэж бодно.
Тэр бүгдийг хийж байсан хүмүүс Оросыг ямагт хавчигдсан, доромжлогдсон байна гэж тооцож байсан. Тэгээд л эмзэг цэг дээр дараад л дараад л ...
Одоо бол байдал өөр. Нэгдэн нийлсэн улстай. Бидний хийж байгааг хүлээн авахгүй байгаа хүмүүс, сөрөг хүчин байх нь зүйн хэрэг ч гэлээ нийгэмд нэгдмэл байна. Энэ байдал Өрнөдөд тун ч таалагдахгүй байгаа гэдэгт итгээрэй. Тэгээд нөхөрлөлөө таслах ямар ч бодолгүй байгаа найз нарыг минь шийтгэх гэсэн оролдлого нь элитүүдийн дунд хагарал үүсгэх,  цаашлаад болвол нийгэмд хагарал үүсгэх гэсэн оролдлого.

-Би  найз нарын тухай биш таны тухай яриад байна л даа. Нэг удаа таныг Бушийн эдлэн газар хонотол тэр таны нүд рүү хараад юу ч билээ дээ нэг зүйл олж харсан...
-Сэтгэлийг...

-Яг тийм. Сэтгэлийг олж харсан. Гэтэл та одоо Обаматай зогсоогоор ярилцдаг боллоо.
-Тэгээд юу гэж?  Ер нь зэрэгцэн суух боломжтой байдагт л албан бусаар харилцахын хамаг үнэ цэнэ оршдог байтал ямар нэгэн чухал асуудлыг шийдэхдээ манай ашиг сонирхлыг тооцохгүй, Оросын байр суурийг анхаарахгүй атлаа бид найз нар болж нэгнийхээ дал мөрийг алгадан G8-д оролцож, нэг нэгэндээ зочлох ямар хэрэгтэй юм бэ?
Би хувийн амбиц хөөцөлдөх гэж улсын Ерөнхийлөгч болоогүй. Оросын ашиг сонирхлыг үл тоож байгаа бол тэр бүхэн надад ямар ч хэрэггүй. Тэгвэл бид нэг нэгнийдээ зочлохоо болиод албан ёсны нөхцөлд өөр чуулга уулзалтаар л уулзаж байя л даа.  Гэхдээ нөхөрсөг биш юм гэхэд түншийн хувьд гэж болохоор нээлттэй, зарчимтайгаар асуудлыг хэлэлцэж, шийдлийг хайцгааж байя. Практик дээр ч тийм байх бол уу гэж найдаж байна.

-Хөндий хүйтэн харилцаатай боллоо гээд таагүй байдалд ороогүй гэсэн үг үү?
-Ороогүй. Таагүй байдал миний хувь юу юм бэ? Надад үр дүн хэрэгтэй байна.

-Тэгвэл Гандигаас хойш ярих ч хүн олдохгүй гэж хэлсэн чинь зөв байсан болж таарч байна уу?
 /2007 онд Их наймын уулзалтын үеэр Германы сэтгүүлч Путинээс Орост тоталитар дэглэмд эргэн орох хандлага байгаа эсэх талаар асуухад Путин наргиа болгож “Би өөрийгөө төгс бөгөөд цэвэр ардчилсан  үзэлтэй хүн гэж боддог ....Над шиг ийм хүн дэлхий дээр өөр нэг ч байхгүй нь жинхэнэ эмгэнэл... Махатма Гандийг нас барснаас хойш ярих ч хүн олдохгүй болсон” гэж ёжилж байсныг хэлж байгаа бололтой /
-Би наад үгийг чинь тоглоом болгож, ёжилж хэлсэн юм шүү дээ.

-Та ер нь олон удаа ёжилж ярьдаг.
-Тийм, харин таны мэргэжилт нэгтнүүд үүнийг анхаарч үзэхгүй байх нь дээр гэж үзсэн. Тэгэхэд бас л рейтинг энэ тэрийг жишээ болгооод (яг хэдэн онд билээ одоо санахгүй байна) “Өөртэй чинь ярих хүн байхгүй болсныг мэдрэхгүй байна уу?” гэж асууж байсан. Ямар ч утгагүй тэнэглэл. Өрнөд ба хөгжиж байгаа орнуудын удирдагч нар дотоодын улс төрийн тэмцлийн халуун тогоонд чанагдан гарч ирсэн,  бие хүн болж бүрэлдэх амаргүй үйл явцыг туулсан гэдгийг сайн ойлгож байдаг. Тэд бол олон улсын улс төрийн онцгой зүтгэлтнүүд. Тэд үндэснийхээ эрх ашгийг хамгаалж байдаг бол би ч мөн адил эрх орныхоо төлөө тийм л зүйл хийхийг хичээж байна.

-Намайг буруу ярьвал та засаарай, гэхдээ таных шиг албан тушаалд байгаа хүн ерөөс цор ганцаар үлддэг шиг санагддаг. Тавилан нь тийм.
-Дандаа л тэгэж ярьцгаадаг.

-Харин бодит байдал дээр?
-Бодит байдал дээр  ч тийм. Зарим талаар. Та найз нарыг дурдсан шүү дээ. Олны нүдэн дээр тэднээс шууд зай аваад байдаггүй ч ер нь бол дотно явдаг. Бид өдөр болгон уулзаад, оргилуун дарс эсвэл водка ууж, чалчдаг гэсэн үг биш шүү.

-Тэгвэл та яахыг илүүд  үздэг вэ?
-Цай уухыг дээрд үздэг.

-Яриан дундуур танд ямар ундаа өгч байгаа юм бэ?
-Ердийн л цай. Хүсвэл таныг дайлж болно шүү дээ. Хөргөхгүй гэж таглаатай саванд өгдөг юм.
Үүнээс гадна миний ажлын хуваарь маш ачаалалтай. Охидтойгоо гэхэд л сардаа ганц хоёр удаа уулздаг, үүний тулд бас цагаа тааруулах хэрэгтэй.

-Тэд одоо аль улсад байна?
-Орост байхгүй өөр хаана байх вэ дээ.

-Энд үү?
-Мэдээж. Москвад амьдарч байгаа. Гэртээ уулзацгаана...
Таны нэр дурдсан хүмүүстэй би сайн харилцаатай. Мөн их сургуулийн курс нэгтнүүдтэйгээ харилцаагаа хадгалахыг хичээдэг.

-Тэд чинь бүгд тэрбумтан уу?
-Ёстой үгүй. Ердийн л хүмүүс. Гол төлөв ДЯЯ, прокурорын газар, өмгөөлөл, захиргаа  гээд хууль хяналтын байгууллагуудад ажилладаг.

-Заримынх нь нэрийг хэлэх үү?
-Олон хүн бий, 80 хүн. Заримд нь таатай л байх биз харин заримд нь эсрэгээр. Учир нь, тэд хуучин Зөвлөлтийн Бүгд найрамдах улсуудад амьдардаг тул надтай холбоотой байдаг нь тодорхой аюул учруулж байдаг юм.

-Украинд ч бас бий юу?
-Тэнд ч бий, бас Гүрж болон бусад улсуудад ч бий...

-Нөлөөллийн тагнуулууд уу?
-Ямар ч нөлөөллийн тагнуул биш, тэд юунд ч нөлөөлдөггүй. Өөрсдийнхөө амьдралаар л амьдарцгаадаг. Улс орныхоо ердийн иргэд, улсдаа үнэнч, хайртай хүмүүс. Гэхдээ нөхцөл байдлаас үүдэн надтай танил байдал нь тодорхой ачаа болж хувирдаг.
Таны хэлсэн бизнесмэнүүдийг ердөө л надтай холбогдсон гэдгээс болж гадуурхаж, хориг арга хэмжээ авч байгаа юм бол миний одоо ярьж байгаа хүмүүс жинхэн энгийн хүмүүс. Тэдэнд хөрөнгө байхгүй, тэдний эсрэг хориг арга хэмжээ авах боломжгүй. Гэхдээ нөлөөллийг өөр олон арга бий, зарим нь  тун таагүй, бүр аюултай. Тиймээс эдгээр хүмүүсийн тухай олон юм ярихгүй байсан нь дээр.

-Тэгсэн ч гэлээ ганцаардлын талаар...
-Би хэлсэн шүү дээ, олон найзтай байх ямар ч боломжгүй тийм ачаалалтай гэж.

-Гэхдээ та дурын хүний тухай бүгдийг олж мэдэж болно гэж үзвэл...
-Тийм.

-...ямар ч хүний тухай элдэв зүйл олж мэдэж болно шүү дээ....
-Тийм.

-Энэ байдал бас нөлөөлдөг үү?
-Үгүй ээ, энэ зүйл дээр өөрийн боломжийг ашиглахгүй байхыг хичээдэг.

-Хүнд итгэх итгэлээ бүрэн алдахгүйн тулд уу?
-Үгүй ээ, зүгээр л ... Би чинь КГБ-д бараг 20 жил ажилласан хүн, тэнд лавлагаа тодорхойлолт яаж бичдэгийг мэднэ. Тэр тайлангууд тэр бүр бүгд объектив байдаггүй юм. Өөрийн хувийн мэдрэмж дээр тулгуурлахыг хичээдэг, миний хувьд шууд уулзаж харицлах нь чухал. Ингээд ирэхээр миний хувийн төсөөлөл нь албан ёсны баримтаас авсан зүйлстэй зөрдөг. Би бичиг цаасаар бус харин хүний талаарх хувийн сэтгэдлээ удирдтгал болгодог.

-Зөн совин уу?
-Зөн совин ч биш юм. Зөвхөн зарим талаар л зөн совин. Хувийн харилцаа илүү чухал. Гэхдээ шийдвэр гаргах, ялангуяа албан тушаалын томилгооны талаар бол тодорхой дүрэм бий. Эхлээд олон эх сурвалжаас мэдээлэл авах хэрэгтэй. Тийм ч байх ёстой. Гэхдээ эцэст нь тухайн хүний талаарх өөрийн сэтгэгдлээс үүдэн дүгнэлт хийхийг хичээдэг.

-Владимир Владимирович таны хувийн орон зай ямар байдаг вэ?
-Би өөрийгөө ер нь ганцаардсан гэж мэдэрдэггүй. Хачин санагдаж магадгүй ч тийм. Миний найз гээд хориг арга хэмжээ авахуулаад явж байгаа хүмүүстэй ч тэрбүр харилцаад, холбоогдоод байдаггүй. Энэ бол үнэн. Миний хувьд ганцаардал гэдэг өөр зүйл, тэр бол бусадтай уулзах холбоо барих боломжгүй байхад бус харин сэтгэлийн дотоод төлөв. Миний сэтгэлд тийм ганцаардлын мэдрэмж байхгүй.

-Хүмүүс байнга тань руу гуйсан харцаар харж, бүгд л танаас юм хүлээгээд, гуйгаад, хүсээд...
-Би хэдийн дассан, ийм байдлийг гэмт хэрэг гэж боддоггүй. Надтай уулзаж байгаа хүмүүс миний ямар нэг шийдвэр, үйлдлийг хүлээж, тооцож байдаг. Энэ бол байх ёстой хэвийн зүйл. Ямар нэг зүйлийн талаар хэлэлцэж, ярилцах хүсэл олон ч хариу хүлээсэн байдал үргэлж байдаг. Тийм. Өөр яах ч билээ?

-Таныг бусдын яриаг маш сайн сонсож чаддаг хүн гэлцдэг. Тэр бүү хэл ярилцаж байгаа хүнтэйгээ санал нийлж, зөвшөөрөх нь олонтаа. Хүн Владимир Путинийг өөрийнхөө холбоотон мөн гэсэн итгэлтэй болдог ч яг тийм гэдэг нь бодит зүйл огт биш байдаг.
-Би ямар ч байсан хүнд хүндэтгэлтэйгээр хандахыг хичээдэг юм шүү.

-Би өөрийн зүйлин тухай асуусан л даа.
-Үгүй ээ, энэ бол хүмүүсийн санал бодолд бас тэдний хүсэлтэд үзүүлж байгаа хүндлэл. 2000 оны эхээр нэг эмэгтэй надад нэг цаас өгснийг хэзээ ч мартахгүй, тэгээд үзтэл.... Юу хүссэн талаар нь ярихгүй ч хүсэлт нь тэр эмэгтэйн хувийн зүйл биш харин ойр дотны хүмүст нь хамааралтай юм байсан. Тэгтэл тэр цаас дараа нь алдагдсан. Одоо хүртэл өөрийн зүгээс гаргасан тэр байж боломгүй алдааг санаж байдаг.
Хүсэлтийг нь ёсоор болгохгүй ч байсан ч түүний дагуу ажиллуулахын тулд бүгдийг хийх ёстой байсан юм. Магадгүй “Харамсалтай нь асуудлыг нааштайгаар шийдэх боломжгүй” гэж надад хэлж болох байлаа. Тэгсэн бол хүнд захидал бичээд яагаад туслаж чадахгүй болсныг тайлбарлах заавар өгөх байсан. Гэхдээ тэгэж бүр алга болгоно гэдэг... Одоо хүртэл гомдмоор. Нэг л эвгүй байдаг юм.
Энэ бол миний нүд рүү харж байгаад цаас өгвөл бүх хүсэлтийг заавал ёсоор болгоно гэсэн үг биш гэдгийг дахин хэлье. Хүмүүсийн хүсч байдаг зарим зүйлийг биелүүлэх боломжгүй, хуулийн дагуу ч тэгэх ёсгүй.

-“Үгүй” гэж хэлж сурах гэж удсан уу?
-Миний санаж байгаагаар бол хятад хэлэнд 16 янзаар “үгүй” гэж хэлэх боломжтой байдаг. Тэдний нэг нь ч шууд “үгүй” гэсэн байдаггүй.

-Та хэдийг нь ашигладаг вэ?
-Асуудлын гол нь хэлбэрт биш харин мөн чанартаа байгаа юм. Ямагт “за, тийм” гэж болохгүй, гэхдээ заримдаа яг тэгэж хариулах хүсэл төрдөг гэдэгт итгээрэй. Татгалзсан хариу өгөхөөс өөр  аргагүй үед ч.

-Тэгвэл хэн таныг үгийг хэн сөрж чадах вэ, сөрсөн хүн яах вэ?
-Зөвхөн би өөрөө бас хууль. Хуулийг хэн ч зөрчиж болохгүй, түүний дотор улсын өндөрлөгүүд ч тэр.

-Би бусдын тухай асуутал та өөрийн тухай яриад байна. Таны хэлэхийг ангайгаад сонсдогггүй харин маргадаг зоригтнууд үлдсэн үү?
-Өөрийн гэсэн, тусдаа бодолтой хүмүүс байдаг. Би тэднийг маш их хүндэлдэг, тэд “Владимир Владимирович, таных буруу байх гэж бодож байна” гэж хэлж чаддаг.

-Тэр баатруудын нэрийг дурдаач.
-Тэднийг сурталчлаад яах вэ, ямар ч л байсан тэд бий.

-Та номондоо өөрийгөө аюулын мэдрэмж султай гэсэн байсан. Тагнуулчын хувьд энэ бол сул тал.
-Тийм  ээ, миний зан байдлын тодорхойлт дээр сэтгэлзүйч тэгэж бисэн.

-Ерөнхийлөгчийн хувьд ч мөн адил сул тал уу?
-Бас том давуу тал ч гэж болохгүй байх. Боломжит бүх үр дагаваруудыг авч үзээд сөрөгийг нь хасахын тулд шийдвэр гаргахдаа үйл явдал өрнөх бүх л хувилбаруудыг тооцож чаддаг байх хэрэгтэй.

-Бодлогогүй алхам огт хийхгүй.
-Тийм, бодлогогүй алхам хийж болохгүй. Төлөөс нь маш өндөр.

-Та Ерөнхийлөгчийн суудал дээр тийм үйлдэл хийж байв уу?
-Үгүй.

-Тэгвэл та сая ч бас бүгдийг тооцсон уу? Крымд болсон үйл явдлын үр дагавар, цаашид өрнөх зүйлсийг.
-Тийм ээ. Энэ бол стратегийн шийдвэр.

-Сайн байна. Гэхдээ мэдээж сайнаар дуусвал шүү дээ.
-Таны зөв. Гэхдээ тэгэж л таарах байх гэж бодож байна. Зүгээр л бид илүү хүчтэй.

-Хэнээс?
-Бүгдээс. Яагаад гэвэл үнэн биднийх. Орос хүн үнэн гэдгээ мэдэрсэн цагт ялагдашгүй. Зүгээр чимэг болгож хэлээгүй юм шүү, чин сэтгэлээсээ хэлж байна. Харин бид хаа нэгтээ зарим нэг буруу юм хийсэн гэдгээ мэдэрч байсан бол тэр цагт бүх зүйл дээсэн дөрөөн дээр тогтох байсан. Үнэн гэсэн дотоод итгэл байхгүй байх нь  үргэлж эргэлзэлд хүргэдэг, харин эргэлзэл аюултай. Тухайн тохиолдолд надад эргэлзээ алга.

-Гэхдээ алдаа гаргадаггүй хүн гэж байдаггүй шүү дээ?
-Мэдээж. Надад ч бүдүүн бараг хийсэн зүйл тохиолдож байсан.

-Жишээлбэл?
-Одоо тэр талаар ярихгүй ч том, өргөн цар хүрээтэй ажил хийхэд ямагт өөрөөр хийх ёстой байсан зүйл тохиолдож байдаг. Гэхдээ тэр бол глобал, стратегийн шинжтэй байдаггүй. Тийм ч зүйл ч болохгүй байх гэж найдаж байна.
Олон жилийн хугацаанд тодорхойл стиль ч гэх юм уу даа зүйл надад  бүрэлдсэн. Үр дагаварыг харж чадахгүй байгаа зүйл дээр хувийн шийдвэр хэзээ ч гаргаж байгаагүй. Үр дагавар нь харагдахгүй байвал цаг нь болтол хүлээхийг хичээдэг. Машин барихтай л адил, итгэлгүй байгаа бол битгий гүйцэд түрүүл. Эгнээнээсээ гараад харахаад зам чөлөөтэй байж болно. Гэхдээ хангалтгүй.
Харахад чөлөөтэй атлаа зам цаашаа уруудаад тэндээс ирж яваа, их өндөр хурдтай машиныг харахгүй байх тохиолдол байдаг биз дээ. Өөдөөс чинь машин ирээгүй, нөхцөл байдлыг бүрэн хянаж байгаа гэдэгт бат итгэлтэй байх ёстой. Тэр цагт гүйцэд түрүүлж болно.

-Бид одоо урсгал сөрөөгүй биз дээ?
-Бидэнтэй уралдах гээд байгаа хүмүүс л урсгал сөрж байгаа. Бид өөрийн эгнээд өгөгдсөн хурдаар явж байгаа. Хэрэв бүгдийг зөв хийвэл сандрах хэрэг гарахгүй. Таны хичээллэхийг хүсэхгүй байгаа спортод байдаг шиг.
Зарим зүйлийг уг нь бол дохиоллын нэгдүгээр системийн үндсэн дээр хүлээж аваад байгаа юм шиг байдаг ч өмнөх туршлага ба нөхцөл байдал хэрхэн өрнөх тухай ойлголт давхар ажиллаад байдаг. Хариу нь хурдан байх ёстой.

-Таны дотор байгаа жүдочин ярьж байна. Энэ барилдааны гүн ухаан нь сандарч тэвдэхээс ангид байдаг.
-Ер нь бол тийм. Гэхдээ бид эцэс төгсгөлгүй эргэцүүлээд л байвал бас ашиг гарахгүй. Урьдаас сайн боловсруулах, өгөгдсөн сэдвээр эргэцүүлэх гэлтгүй үйлдэл нь өөрөө сайн үр дүнд хүргэж байдаг.

-Тантай ярилцахаас өмнө энэ оныг таны хувьд хамгийн хүнд байсан гэж санагдаж байсан.
-Үгүй дээ. Тэгээд ч Орост хэзээ амар байлаа даа?

-Баян жилүүдийг дурдаж болно.
-Зарим нэгний хувьд баян ч бидний хувьд Кавказад дайн болж байлаа. Баяна гэнэ шүү. Юу нь ч хялбар байна? 2000 оноос эхлээд шинэ үеийн түүхийг үз л дээ.

-Би яг наад үеийг чинь хэлээд байгаа юм.
-Тэгвэл өмнөх үе нь? Манай түүхийн Зөвлөлтийн ч тэр, түүнээс өмнөх үеийг ч тэр аваад үзэж болно.

-Улирч баларсан үеийг дурсаад яах вэ, яриа Владимир Владимирович таны тухай байгаа шүү дээ. 1996 оныг та лав санаж байгаа байх...
-Тийм ээ, тэр жил бид сонгуульд ялагдсан, Собчак Петербург хотын мэрийн суудлаа алдаж, би ажилгүй болсон. Цаашдаа яаж амьдрах вэ, хаана ажиллах вэ, хүүхдүүдээ яаж тэжээх вэ гэж бодож байлаа. Ямар ч хэтрүүлэггүй шүү, яг л тэгэж бодож байсан. Мэдээж амаргүй байлаа. Ер нь хүн болгоны амьдралд ийм үе байдаг шүү дээ. Жишээлэхэд, зэвсэгт этгээдүүдийг Дагестан руу дайрсны дараа ямар арга хэмжээ авахаа ойлгох ёстой байсан 2000 оныг саная л даа.
Чеченийг тойруулаад хана барих санал хүртэл ирж байсан юм шүү. Жинхэнэ хана. Энэ бол огт байж боломгүй зүйл. Чеченьд бидэнд найдаж байсан хүмүүсийн хувьд ч тэр Оросын хувьд ч тэр. Эсрэг үр дагавартай, аюултай, хортой. Дараа нь ахиад өөр хана, өөр зааглах шугам барих хэрэг гарах байлаа. Тэгээд л улс гэж байхгүй болох байсан.
Та энд баян жилүүд гэж хэлж байна. Гэтэл бид эдийн засгаа сэргээх, зүгээр л үхүүлчихгүй байх шаардлагатай байсан. Дараа нь биднийг буруу юм хийж байна гэсэн шүүмжлэл гарсан. Цалин хөлсийг хэт өсгөөд, хүмүүст хэт  ихийг өгөөд байна гэсэн. Энэ бол надад зориулсан шүүмжлэл дээ. Оросын хөдөлмөрийн бүтээмж нь цалингийн түвшинээс илэрхий хоцроод байна гэнэ. Надад “Ингэх хэрэггүй байсан юм даа” гэх.  Хийхгүй боломж байсан уу? Боломж нь эрэлттэйгээ уялдаатай байх сайхан л даа. Гэтэл 90-ээд онд болон 2000 оны эхээр улс орон дахь нөхцөл байдал “бид зөв чиглэлд явж байна, амьдралд бага ч гэлээ сайжирч байна” гэдгийг хүмүүст харуулахыг биднээс шаардаж байсан юм.
Хэрэв бид тийм зүйл хийгээгүй бол нийгмийг нэгтгэж, улс орноо сэргээх тодорхой үр дүнд хүрэхгүй ч байсан байж магадгүй.
Зах зээл-либерал бүлгийнхэн бидэнд “Эхийн хөрөнгийн хөтөлбөрийг ямар ч тохиолдолд батлаж болохгүй” гэж байсан. Надад өөрт удаа дараалан “Хар нүх рүү асар их мөнгө шидэхтэй адил. Нарийн тооцох боломжгүй” гэж хэлж л байлаа. Тэгээд үр дүн ч гарахгүй гэцгээж байсан. Хөтөлбөр нь улсын хэмжээнд төрөлтийн түвшинд нөлөөлөхгүй гэсэн.
Хүүхэд төрөхөд их хэмжээний тэтгэлэг төлдөг ч ямар ч үр дүн өгөхгүй байгаа Өрнөд Европын орнуудын жишээг татаж байлаа. Бид зөвшөөрсөн, үгүйсгэсэн бүх нотолгоог сонсоод дараа нь манай нөхцөл байдал өөр гэсэн дүгнэлтэнд хүрсэн.
Гэр бүлээ төлөвлөх өөр цар хүрээг манай хүмүүст өгөх хэрэгтэй. Европ дахь амьдрал чанарын хувьд ялгаатай. Орост тухайн үед төрөлт өсөхийг хязгаарлаж байсан нэг зүйл нь орлогын маш бага түвшин байлаа, айлууд хүүхдээ тэжээхэ хэцүүд, тэр тусам хоёр хүүхэд тэжээх боломжгүй байсан юм.
Харин бидний хувьд, ялангуяа хязгаар нутгуудад энэ их чухал. Төсөв шинэ халамжийг дааж гарч чадах уу, хүмүүсийг мэхлэх юм биш биз гэсэн болгоомжлол байсан.  Гэтэл үгүй шүү, бид мэхлээгүй, одоо ч дийлж байна. Бусад олон арга хэмжээтэй хавсраад үр дүнгээ өгч эхэлсэн. Сүүлийн арван жилд Орост хэзээ ч ийм олон төрөлт байгаагүй.

-Гэхдээ одоо эхийн хөрөнгийг халж байгаа биз дээ?
-Энэ бол өөр асуудал. Энэ тухай Холбооны хуралд үг хэлэхдээ ярих болохоор түрүүлж хэлмээргүй байна. Бүр тодорхой ярья. Хөтөлбөр жилийн дараа дуусна, үүнийг бүгд мэдэж байх ёстой.
Гэхдээ хүн амын өсөлтийг дэмжих механизмын талаар мэдээж бодох хэрэгтэй. Манайд эх нялхасын шинэ төвүүд баригдлаа, гэр бүлүүдэд төдийгүй эмнэлгүүдэд эмэгтэйчүүдэд сайн үйлчилсний төлөө мөнгөн урамшуулал өгдөг болно. Энэ үнэлгээнээс олон зүйл хамаарна.
Энэ мэт цогц арга хэмжээ нь бидний төлөвлөж байсныг давж гарсан үр дүнд хүргэсэн. Хүн амын өсөлт нь тогтвортой эерэг хөдөлгөөнийг харуулж байгаа. Яагаад би энэ талаар илүү дэлгэрэнгүй яриад байна вэ? Дэмжсэн ба үгүйсгэсэн саналууд байсан тул эцсийн шийдвэр нь надаас шалтгаалж байсан юм.

-Хамгийн эхэнд миний ярьж байсныг та баталж байна шүү дээ. Яаж ч ярьсан бүх зүйл нэг хүн дээр л зангидагдаж байна.
-Үгүй шүү, бүх зүйл биш.

-За яах вэ, маш олон зүйл.
-Би бүх зүйл биш гэж хэлье. Давтан хэлье. Стратегийн шийдвэр гаргахад миний оролцоотой байх нь олон, тийм. Тэгэхгүй бол юу ч хийдэггүй нэгдүгээр хүн гэж байгаад яах юм бэ?

Зөвхөн сэнтийд залраад байдаг хүн ямар хэрэгтэй юм бэ?

-Бас нэг ишлэл татья. Николай Бердяев “Орос хүн Орон орондоо хайртай ч Оросын өмнө өөрөө хариуцлага үүрч байгаагаа мэдэрч сураагүй”.
-Энэ бол суут хүн л дээ.

-Түүний үгийг Оросын албан тушаалтнууд, бизнесмэнүүдэд хэлмээр юм.
-Албан тушаалтан, бизнесмэн гэсэн үндэстэн байдаггүй юм, наадуул чинь үйл ажиллагааны төрөл. Харин ард түмний сэтгэлгээ бол ...

-Эзэн ноён ирээд бүгдийг шийднэ.
-Намайг дуустал яриулвал миний байр суурь ойлгомжтой болно. Хаанаас энэ үүдэлтэй юм бэ? Орос хүнд гол төлөв юу ч байгаагүй, байнга л эзэн ноёны төлөө ажилладаг байсан. Юм үлдээвэл Бурханы аврал. Юу ч үлдээхгүй байж бас чадна гэдгийг тариачин эр мэдэж байсан. Энэ бүхэн хамжлаг ёсноос үүдэлтэй. Нийт улсын төлөөх хариуцлага байгаагүй гэж хэлж бас болохгүй. Урсгал ажил, бизнест, хувийн өмчинд зохих ёсоор хандах хандлага байгаагүй байж болно. Өөрийнхөө төлөө болон гэр бүлийнхээ төлөө өөрөө тэмцэх ёстой гэдгийг хүмүүс ойлгодог болсон хөгжингүй зах зээлийн системтэй орнуудад ч ийм хандлага бүрэлдээгүй.
Бидний оюун ухаан, сэтгэлгээ нийтийнх. Энэ бол нэг талаас сайн, нөгөө талаас бас тийм ч сайнгүй. Бүгд нэг цул гэсэн мэдрэмжтэй байх сайн. Тийм ч сайнгүй нь гэвэл хувийн хариуцлага байдаггүй. Гэхдээ орос хүнийг ... Бердяев яг юу гэсэн байна?

- “Оросын өмнө өөрөө хариуцлага үүрч байгаагаа мэдэрч сураагүй”.
-Би өөрийгөө хариуцлагатай гэдгийг мэдэрч байна. Ерөнхийдөө ямар хүн бэ гэдгээс хамаарна. Эгэл байх тусам эх орныхоо өмнө хүлээн хариуцлага өндөр.

-Би том дарга нарын тухай яриад байна л даа, тэдэнд...
-Бердяев дарга нарын тухай биш орос хүний тухай ярьж байна шүү дээ.

-Тэдэнд өмнөөс нь шийдвэр гаргаад өгдөг хүн байвал л амар, харин хийхийг бусад хийж байг гэцгээдэг.
-Тийм байж болох ч та өөрөө Бердяеваас иш татсан тул би зүрх гаргаад суутантай маргая. Дахиад давтаж хэлье. Хүн хэдий чинээ эгэл, газарт ойр байх тусам тэр чинээгээр эх орныхоо төлөө гэсэн хариуцлага нь өндөр. Яагаад гэдгийн нь хэлье. Ийм хүнд өөр эх орон гэж байдаггүй, тэр онгоц эсвэл галт тэргэнд суугаад, эсвэл морь унаад  суугаад эндээс зугатахгүй, явахгүй.
Энд, энэ газар нутаг дээр үлдэж амьдардна, үр ач, зээ нар нь энд амьдарна гэдгийг мэдэж байдаг. Хүн тэдэндээ халамж тавих ёстой. Хэрэв тэр өөрөөр л халамж тавихгүй юм бол өөр хэн ч хийхгүй. Эгэл орос хүний эх оронч сэтгэлгээ, төр улсын үндэс нь үүнд оршдог.
Ер нь энд амьдарч байгаа дурын өөр үндэстэн хүнийх ч мөн адил. Бид 16212 оны ард түмний үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнийг хэн цуглуулсныг мэднэ шүү дээ. Татар үндэстэн хүн хүмүүсийг уриалан дуудаж, өөрийн бүх мөнгийг өгөөд Москва, Орос орны аврагч болсон. Орос орны эгэл иргэний “Эв нэгдэлд хүч оршино” гэсэн дотоод эх оронч үзэл маш хүчтэй.

-Та эгэл хүн гэж хэлэхдээ элитийг ялгаж байгаа юм шиг яриад...
-Үгүй шүү, үгүй. Би энгийн хүнд илүү их гэсэн, гэхдээ зарчмын хувьд энд орос хүмүүсийн сэтгэлгээний талаар яригдаж байна. Тийм ээ, тэрбум тэрбумтай хүмүүс өөрсдийгөө дэлхийн иргэн гэж мэдэрдэг. Ялангуяа мөнгөө офшорт байрлуулчихвал эрх чөлөөтэй байдаг. Хилийн чанадад гарчихаад тухлаад сууж байдаг.

-Энэ муу юу?
-Тийм гэж бодож байна. Мэдээж муу. Язгуур үндсээсээ тасарсан хүн эцсийн эцэст үүндээ харамсаж эхэлдэг. Төрсөн газар нутаг, найз нөхөд, ойр дотны хүмүүс, өсч торнисон ард түмний соёлоос илүү дотно зүйл гэж байдаггүй.

-Одоо чинь дэлхий хил хязгааргүй болсон цаг.
-Дэлхий ямагт л тийм байсан юм. Лермонтовын эсвэл Пушкины үед дэлхий өөр байсан юм уу? Суугаад л хаа дуртай зүгтээ явдаг. Европт рашаанд эмчлүүлэхээр явж байлаа, Америк руу усан онгоцоор аялж байсан. Одоо бид эргээд тэр байдалдаа орсон. Ер нь бол нэг их зүйл өөрчлөгдөөгүй. Бүгдийг хил хязгаараар заагласан харьцангуй богино үе л хүн төрөлхтний түүхэнд байсан.

-Бид чинь шинэ хашаа хэрэм барихгүй гээгүй биз дээ?
-Бид бол үгүй. Барих ч үгүй. Төмөр хөшиг бидэнд ямар хор хүргэхийг ойлгож байгаа. Өөр улсуудын түүхэнд ч асар их үнэ төлөөд бусад ертөнцөөс өөрийгөө тусгаарлах гэж оролдож байсан үе байдаг.  Үр дүнд нь ялзрал, сүйрэл. Бид ямар ч тохиолдолд тийм замаар явахгүй. Биднийг тойруулж өөр хүн ч хана барихгүй. Тэгэх боломжгүй.

-Владимир Владимирович та дараа нь юу болох талаар эргэцүүлж байсан уу?
-Хэзээ дараа нь?

-Тэнгэрт халиад хариу шаардах үед.
-Нэгэнт л тэнд очсон бол хэлж болох ганц л үг байдаг “Бурханы алдар бадартугай”. Өөр яах юм бэ?

-Та Ерөнхийлөгчийн суудал тантай үүрд хамт байх уу?
-Үгүй. Улсын хувьд ч буруу, хортой, надад ч хэрэгүй. Оросын Үндсэн хуулиар өгөгдсөн хугацаа байдаг. Үндсэн хуулиар заагдсан шийдвэрийг дагах нь чухал гэж үзэж байна. Нөхцөл байдал бүрдэхээр ойлгомжтой болох байх, ямар ч байсан миний ажиллах хугацаа Үндсэн хуулиар хязгаарлагдсан.

-Тэр чинь 2018 онд нэр дэвших боломж олгодог.
-Боломж байдаг ч би тийм шийдвэр гаргана гэсэн үг биш шүү дээ. Ерөнхий байдал, дотоод ойлголт, сэтгэл санаанаасаа л үүднэ дээ. Одоо энэ тухай бодох ёстой юм гэж үү? 2014 он дуусаагүй байхад та 2018 оны тухай ярьж байдаг. Бидний өмн өчнөөн хугацаа байна, олон зүйл болж өнгөрнө.

-Тэгээд ямар ч далд хүсэл байхгүй юу?
-Байхгүй. Би ямар ч далд юмгүй албан тушаал, байдалд байна.

-Ер нь хэр залхаж байна?
-Үүнд гол нь байгаа юм биш. Тухайн өдрийн бодит байдал, дунд хугацааны төлөвөөс үүдэг. Надад...

-Болж магадгүй рүү өнгийх...
-...Ямар нэг зүйлээс зууралдах утга алга. Ойлгож байна уу, зууралдах ямар ч утга алга.

-Мөрөөдөж болох бүх зүйл байгаа юу?
-Эх орондоо зүтгэж байгаа гэдэг үүднээс. Чин сэтгэлээсээ алба хаасан, хааж ч байна, өөрийгөө үүндээ бүрэн хэрэгжүүлэхийн тулд бүгдийг хийж байна. Дахин хэлэхэд ямар нэг зүйлээс зууралдах нь хортой, сөрөг үр дагавартай бас огт сонирхолгүй. Үндсэн хууль гэж байна, түүний хүрээнд амьдарч, ажиллах хэрэгтэй.  Тийм ээ, намайг ахин нэр дэвшүүлэх боломж байдаг. Боломжийг ашиглах эсэхийг хараахан мэдэхгүй байна.