Украины хэрэг явдалтай холбоотойгоор өрнөдийн орнуудад Оросын эсрэг хориг арга хэмжээ авах давалгаа эхлээд удаж байна. АНУ, Герман, Канад, Их Британи гэх мэт үлэмж биет их гүрнүүд хориг арга хэмжээ авч эхэлсэн төдийгүй ойрын хугацаанд Украинтай холбоотой асуудал дээр тохиролцож чадахгүй бол илүү чангаруулна гэж мэдэгдээд байна. Гэхдээ тэдний зүгээс Оросын эсрэг авч байгаа хориг арга хэмжээ улс болгоноос хамаараад янз бүрийн онцлогтой.
Жишээлэхэд, Оростой хийдэг худалдааны эргэлт бага тул Америкийн зүгээс Оростой арилжаа хийхийг бүрэн зогсоох, Оростой холбоотой юм болгонд оролцохоос татгалзахыг Европын орнуудад уриалж байгаа. Америкчууд Оростой муудлаа гээд хүлээх хохирол бага тул ингэж авирлаж байгаа хэрэг. Өрнөд Европын орнуудын хувьд Оростой илүү нягт холбоотой тул санхүү, эдийн засгийн харилцаагаа зогсоовол Оростой адил, зарим тохиолдолд бүр ч илүү хохирол амсах нь гарцаагүй. Тиймээс хориг арга хэмжээгээ нэр бүхий улстөрчдийг Европын холбооны нутагт орохыг хориглох, дансыг нь хаах гэх мэтийн сүр ихтэй ч бэлгэдлийн шинжтэй арга хэмжээгээр хязгаарлаж байгаа. Германы том компаниудын төлөөлөл Оросын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ авахыг эрс эсэргүүцсэн нь үүний жишээ. Их Британийн санхүүгийн том компаниуд Оросын эсрэг эдийн засаг, санхүүгийн хориг арга хэмжээ авахыг эсэргүүцэж байгаагаа мэдэгдсэн.
Гэрээ
Францчууд Оросын захиалгаар нисдэг тэрэг тээгч “Мистраль” загварын хоёр аварга том усан онгоц барьж өгч байгаа. Америкчууд оросуудад ийм усан онгоц барьж өгөхийг анхнаасаа эсэргүүцэж байсан ч яаж ч чадаагүй тул одоо Украины хэрэг явдлаар далимдуулан оросуудад “Мистраль” –ийг өгөхийг нэн даруй зогсоохыг шаардаж байна.
Франц нь Оростой байгуулсан гэрээгээ зөрчин нисдэг тэрэг тээгч усан онгоцыг барьж өгөхөөс татгалзвал наад зах нь тэрбум гаруй еврогийн торгууль төлнө, олон мянган хүн ажлын байргүй болно, улмаар дэлхийн зэвсэглэлийн зах зээл дээр найдваргүй нийлүүлэгч гэсэн үнэлгээ авч рейтинг нь эрс унана, үүнийг дагаад жилдээ хэдэн тэрбум ам.доллар яригддаг зэвсгийн экспортод сөрөг нөлөө үүсч магадгүй гэсэн таагүй үр дагавар гарах юм. Тиймээс Франц хориг арга хэмжээ авах гэж яарахгүй байна. Үгэн дээрээ л юу юугүй хориг арга хэмжээ авахад бэлэн гэж мэдэгдэл хийх төдийгөөр хязгаарлаад байгаа.
Америкчууд алдах зүйл бага болохоор нэн даруй эрс шийдэмгий арга хэмжээ авахыг шахаж шаардсан хэвээр төдийгүй шууд бус замаар Францын Засгийн газарт шахалт үзүүлж эхэлжээ. Тэд Францын банкуудыг Оростой холбоотой гүйлгээ хийхээ зогсоохыг янз бүрээр албадаж эхлэв.
Шахалт
Жишээлэхэд, Францын “BNP Paribas” банкийг 2002-2009 онд Америкийн авсан хориг арга хэмжээг зөрчин Иран, Судан, Сири улстай гүйлгээ хийсэн гэж буруутган 10 тэрбум ам.долларын торгууль ногдуулжээ. Америкийн нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулдаг өөр улсын ямар ч банк Америкийн Засгийн газрын авсан бүх л хориг арга хэмжээг дагах ёстой. Үгүй бол цаашид дэлхийн санхүүгийн хамгийн том төвийн нэг болох Америкт үйл ажиллагаа явуулахыг нь бүрэн хаана.
Америкт үйл ажиллагаа явуулдаг гадны банкууд хориг арга хэмжээг зөрчин Иран гэх мэт улстай санхүүгийн харилцаатай нь илэрсэн тохиолдол цөөнгүй.Тухай бүрт Америкийн Засгийн газар банкинд их хэмжээний торгууль ногдуулж, банкууд ч элдэв хэл ам тарилгүйгээр торгуулийг бушуухан төлөөд асуудлыг эцэслэхийг яардаг байлаа. Гэвч Францын “BNP Paribas” банкинд ногдуулсан шиг 10 тэрбум ам.долларын торгууль хэзээ ч байгаагүй юм. Тухайлбал, Британийн банкуудын бүлэглэл “HSBC” 2012 онд Францын банктай адил үйл ажиллагаа явуулсан хэрэгт буруутгагдан 1,9 тэрбум ам.долларын торгууль төлж байв. Швейцарийн “Credit Suisse” банк Америкийн үйлчлүүлэгчдийн талаарх мэдээллийг АНУ-ын татварын газраас нуусан гэж 2,6 тэрбум ам.долларын торгууль төлөхөөр болсон.
Гэвч 10 тэрбум ам.доллар гэдэг нэг банкны хувьд төдийгүй манайх шиг өрөөсгөл эдийн засагтай тав зургаан улсын жилийн төсөвтэй тэнцэх хөрөнгө болохоор францчууд эмзэглэн хүлээж авсан нь ойлгомжтой.
Эхний ээлжинд Франсуа Олланд Обамад хандан банкинд ногдуулсан торгуулийн хэмжээг өөрчлөхийг шаардсан цахилгаан утас илгээжээ. Улмаар Нормандид 1944 онд холбоотны тэнгисийн десант буусан ойг тохиолдуулан хийх арга хэмжээний үеэр Обама ба Олланд хоёрын уулзалтын гол сэдэв нь франц банкинд оноосон торгуулийн хэмжээ болох бололтой.
Хариу
Гэхдээ ямарваа нэг хэлэлцээр эхлэхийн өмнө талууд байр сууриа бэхжүүлэх ёстой. Нөгөө талын өөдөөс сөргүүлэн тавих юмгүй, байр суурь султай тал ямар ч хэлэлцээрт ялагддаг нь хууль. Тиймээс Францчууд банкны торгуулийн талаарх яриаг эхлүүлэхийн өмнө Америкийн талд сануулга болгож өөрөөр хэлбэл “Ингээд байвал Оросыг дэмжинэ шүү” гэсэн “зурвас” илгээжээ.
“Зурвас”-ын агуулга нь Франц улс “Мистраль” нисдэг тэрэгч тээгч усан онгоцыг Орост барьж өгөх төдийгүй энэ сарын 22-нд, өөрөөр хэлбэл Эх орны дайн эхэлсэн өдөр Оросын Тэнгисийн цэргийн 400 албан хаагчийг нутагтаа урьсан. Энэ 400 усан цэрэг нь нисэх онгоц тээгч “Мистраль” загварын усан онгоцыг хэрхэн ашиглах, удирдахад суралцах ёстой. Улмаар сургалтад оролцож дадлага хийсэн орос усан цэргүүд энэ оны намар усан онгоцоороо Оростоо ирэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл манай банкинд ногдуулсан торгуулийн хэмжээг багасгахгүй бол Орост нисдэг тэрэг тээгч усан онгоц барьж өгсөн хэвээр байна, цаашид ч өөрийг барьж өгч магадгүй шүү гэж хэлж байгаа хэрэг. Украинаас болж Зүүн Европын улсууд Оросын аюул заналхийлэл гэж сүржигнэн нутаг дээрээ Америкийн цэрэг, зэвсгийг байрлуулахыг шаардаж байгаа ийм үед Орост хүчирхэг усан онгоц барьж өгөөд, усан цэргүүдийг нь сургана гэдэг тун ч таагүй “зурвас”.
Ээдрээ
Америкчууд энэ зурвасыг хүлээж авсан тохиолдолд “Мистраль” барьж өгөх гэрээгээ цуцалвал ядаж л торгуулийн хэмжээг нэлээд хэдэн тэрбумаар бууруулъя гэх биз. Оростой байгуулсан гэрээгээ цуцалсны торгууль болгож төлөх хоёр тэрбум гаруй ам.долларын хажууд хамаагүй их гэдэг нь ойлгомжтой. Гэвч бодит байдал дээр хэдий том ч гэлээ банкны торгуулийг багасгах уу эсвэл олон мянган хүнийг ахиад хэдэн жилийн турш ажлын байраар хангаж, усан онгоц угсардаг компаниудаа зэврүүлэлгүй авч яваад байх уу гэдэг бас л том ээдрээ.
Хэрэв Франц улс Обамагийн үгэнд орж “Мистраль” усан онгоц барих гэрээгээ цуцалбал 1,2 тэрбум еврогийн торгууль төлөх ёстой төдийгүй мянга гаруй хүн ажилгүй болно. Эдийн засаг нь хямралын байдалтай, ажилгүйдэл 10 хувь хүрсэн улсын хувьд нэгэн зэрэг мянган хүн ажилгүй болно гэдэг тун ч таагүй гэдэг нь ойлгомжтой. Иймд Францын нэгэн түшмэл “Мистраль” усан онгоц нийлүүлэх гэрээг цуцлах нь хөл рүүгээ буудаж байгаатай адил гэж зүйрлэжээ.
“Мистраль”
Франц, АНУ ба Орос гэсэн гурвалжинд ээдрээ үүсгээд байгаа энэхүү “Мистраль” загварын нисдэг тэрэг тээгч усан онгоцны талаар товч танилцуулъя. Анх 2008 онд Николя Саркози Ерөнхийлөгч байхдаа энэ төрлийн усан онгоцыг Орост санал болгосон юм.
“Мистраль” нисдэг тэрэг тээгч нь тус бүр 50 тонн жинтэй 13 танк, 450 цэргийн албан хаагч, 10 нисдэг тэрэг тээх чадвартай, 200 метр урт хүчирхэг усан онгоц юм. Ийм загварын усан онгоц НАТО-гийн батлан хамгаалах системийн салшгүй хэсэг болж байдаг бөгөөд байлдааны ажиллагааны үед НАТО-гийн усан онгоц хоорондын харилцаа холбоог хангах, шаардлагатай үед дэмжлэг үзүүлэх чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
Тиймээс ийм чухал усан онгоц барихтай холбоотой олон арван нууц технологийг Орост шилжүүлэн өгч байгаад АНУ, Их Британи гэх мэт улсууд хамгийн ихээр дургүйцэж байгаа юм. Орост ийм англилын, өөрөөр хэлбэл нисдэг тэрэгч тээгч усан онгоц огт байгаагүй. Тиймээс францчуудын барьж өгсөн усан онгоцны ачаар дэлхийн хамгийн хүчирхэгийн нэг гэгддэг хуурай замын цэрэг, нисэх хүчинтэй Орос Тэнгисийн цэргийн хүчнээ улам хүчирхэг болгоно.
Францаас авсан нисдэг тэрэг тээгч усан онгоцоо Орос нь Крымийн хойгт байрлуулах гэж байгаа нь байдлыг улам ээдрээтэй болгож байгаа юм. “Мистраль” загварын хоёр усан онгоц нийлүүлэх гэрээ байгуулснаас нэгийг нь одоогоор бүрэн бэлэн болгоод байгаа бөгөөд хоёр дахь нь гүйцэтгэл 50 хувьтай яваа бөгөөд 2015 онд дуусна.
