Шинэ дэвшил хөдөл­гөөний тэргүүлэгч М.Чимид­дорж гуайн ярьснаар Шинэ дэвшилт холбоо нь  эдийн засагчдын клуб дээр статис­тикчдын хөдөлгөөн нэгдсэнээр буй болсон аж. Гэхдээ МоАХ-ны анхдугаар их хурлын өмнөхөн буюу 1990 оны хоёрдугаар сарын 17-ны орой ийм шийдвэр гарч, нэр дээрээ ч тохиролцож чадаж.

* 1989 оны арван­хоёр­дугаар сарын 10-ны жагсаал цуглаа­ныг сонирхож явсан Бат-Очир статистикийн газ­рын программист хэсэг найздаа энэ тухай хэлж, 17-ны цуглаанд хамтдаа очиж МоАХ-ныхонтой уулзаж нэгдэхээр ярилцав. Гэвч гал олон газар асах ёстой гэсэн үүднээс шинээр хөдөлгөөн байгуулах болж, Шинэ дэвшилт нэртэй хөдөлгөөн үүсчээ. Тэдний гол зорилго бол МоАХ-ны үйл ажиллагааг дэмжих. Өдөр бүр үйл явдал буцалж байв. Хоёрдугаар сарын ихээр бидэнтэй нэг боловсролтой залуу ирж уулзах боллоо хэмээн Бат-Очир хэлжээ. Офицер хувцастай бор залуу орж ирсэн нь өнөөдрийн УИХ-ын гишүүн Р.Амаржаргал байлаа.

Ингээд Шинэ дэвшилт хөдөлгөөнийхөн МоАХ-ны жагсаал цуглааныг дэмжин оролцож, цаашид юу хийх тухайгаа Статистикийн хороо­ны жижиг өрөөндөө ярилцах нь олшров. Тэдний яриаг сонсч зогссон Нарантуяа “Дээр эдийн засгийн бүс нутгийн секторынхон бас л хөдөлгөөн энэ тэр гээд та нартай ижил зүйл яриад байсан даа. С.Бямбаа л тэргүүлж байгаа харагдсан” гээд гайхсан аястай хэлчихээд гараад явжээ. Бат-Очир, Чимиддорж хоёр ч гүйхээрээ гарч очвол Баасандаш, Бямбаа, Дамдинсүрэн, Энэбиш гээд баахан хүн байх. Баабарын “Бүү март, мартвал сөнөнө” гэсэн том гарчигтай цаас ширээн дээр нь харагдана. Бие биеэ сайн танихын хувьд зорилгоо ярилцаж нэгдэж уулзацгаах болов. Эдийн засагчдын эвийн клуб нэрээр залуус Политехникийн дээд сургууль дээр аль эртнээс л цугладаг байсан тухай Чимиддорж гуай сонсоод  дараагийн уулзалтад очих болжээ. Политехникийн дээд сургууль дээрх цуглаанд нь очвол Да.Ганболд, Мэдрээ, Сүх-Эрдэнэ, Баатар, Нэргүй /эмэгтэй/ Д.Батсүх нарын хүмүүс ч ирж.
Монголын Шинэ дэвшилт холбоог үүсгэн байгуулагчдын нэг, МҮДН-ын анхны дарга Да.Ганболд Шинэ дэвшилт холбооны хувьсгалын анхны өдрүүдийн үйл ажиллагааны тухай ингэж ярив.

“Эрдэнэс Оюу толгой” төрийн өмчит компанийн захирал Да.Ганболд: Тухайн үед залуус цуглаж нийлж ярилцах газар боломж ч хомс учраас өөр өөрийн хүрээлэлд таньдаг мэддэгээрээ цугларч, нийгмийнхээ талаар, эдийн засаг улс орны тухай ярил­цана. Монгол Улс Үндсэн хууль­даа МАХН-аас өөр нам байх нь хориотой гээд заачихсан үед нам улс төрийн өнгө аястай бодлого санал санаачилгыг дэвшүүлэх, ярилцах, зөвшилцөх зорил­гоор эвлэлдэн нэгдэхэд зөв­шөөрөгдсөн цорын ганц арга нь холбооны хэлбэрээр үйл ажиллагаа явуулах бай­сан. Миний мэдэхээр Эдийн засагчдын клуб нэртэй бай­гуул­лага 1987-1988 оны үед бий болж,  улсын эдийн засгийн бодлогын байгуул­лага, хүрээлэнгүүд янз бүрийн засаг төрийн системд ажил­лаж байсан хүмүүсийн сайн дурын санаачилгаар клуб мая­гаар үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Тэр үед эдийн зас­гийн амьдралд яаралтай шийдэхгүй бол болохгүй болчихсон янз бүрийн асуудал хуримтлагдсан гэдгийг хүн бүр л анзаарч байв.

Эрх барьж байсан МАХН ээлжилсэн олон бүгд хурлаараа гол төлөв аж ахуйн механизм, эдийн засгийн салбарыг шинэчилье, реформ хийе гэж ярих ч төр засгийн байгууллагуудад ажиллаж байсан хүмүүс нэг хэв маягийн, идэвх, зориг их л улцгар байна, зоримог шийдэмгий санал санаачилга гарахгүй байна, илүү цар хүрээтэй, илүү радикал, иж бүрэн шинж чанартай өөрчлөлтүүд хийе гэсэн саналууд тухайн үед гарч байсан юм. Бид хэд хэдэн хурал хийгээд Монгол хэлээр хэвлэгдээгүй байсан янз бүрийн бүтээл нийтлэл, олон улсын шинж чанартай том том баримт бичгүүдийг хүртэл орчуулж, Монгол хэлнээ хөрвүүлж тэр үеийн бололцоотой ном сонин хэвлэлд тавьж байсан юм. Эдийн засгийн клубт тэр үеийн Төлөвлөгөөний комисс, Статистикийн хороо, Үнэ стандартын хороо, Монголбанк, Гадаадтай эдийн засгаар хамтран ажиллах хэд хэдэн байгууллага, Гадаад худалдааны яам зэрэг байгууллагад ажилладаг хүмүүс, МУИС, Поли, Намын дээд сургууль гээд эдийн засгийн танхимтай байсан бүх л сургуулиас багш эрдэмтэд ирж оролцоно.

Эцсийн дүндээ 1980-аад оны төгсгөлд “Клуб гэдэг чинь буу халах л ажил шүү дээ, тэндээс албан ёсны  шийдвэр гарч чадахгүй. Гэхдээ клубийн дотор байсан хүмүүсээс арай дорвитой  юм хийе, дэвшүүлээд байгаа саналыг хэрэгжүүлэхийн тулд ямар нэгэн улс төрийн утга агуул­га­тай үйл ажиллагаа явуу­­лахгүй юм бол энэ маань бү­тэхгүй юм байна” гэ­дэг дүгнэлтэд зугуухан хүрч эхэлсэн.

Цаашдаа улс төрийн ямар нэгэн цар хүрээний зорилтууд дэвшүүлэхгүй бол болохгүй нь гэдэг бодолд хүрч, үүнээсээ зарим нь айж болгоомжилж, клубийн үйл ажиллагаанд оролцохоо больж  байсан энэ үед зарим аймаг, Улаанбаатар хотод МоАХ гэдэг байгууллага гарч ирж байгаа сураг дуулдлаа. Залуу уран бүтээлчдийн улсын зөвлөлгөөн дээр ч улс төрийн зорилготой зүйл яригдсан. Анхны жагсаал цуглааныг хараад, улс төрийн зорилготой холбоо байгуулагдсаныг зарлангуут нийлж хамтарч ажиллах ёстой юм байна гэдгийг тухайн үедээ ойлгоод МоАХ-ны анхны зарим нөхөдтэй уулзсан. Эдийн засгийн клубийнхээ үйл ажиллагааны анхны зорилтуудыг хэлээд санал солилцож байтал тэдний нөхдүүд харин “социализмыг жинхэнэ утгаар нь байгуулна. МАХН үзэл бодлыг нь гуйвуулсан, бид жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлнэ” гэх бололтой юм ярилаа. Бид ч ийм зорилгоор хол явахгүй. Социализмаас бүрэн татгалзах ёстой. Гол нь капитализм гэдэг үг хэрэглэх үү, үгүй юу, зах зээлийн, чөлөөт өрсөл­дөөнт эдийн засаг гээд жи­рийн хүмүүсийн чихэнд арай зөө­лөн, улс төрийн өнгө аяс­гүй сонсогдох нэр томъёог хэрэг­лэе. Тэгэхдээ агуулга нь эц­сийн дүндээ зах зээлийн өөрөөр хэлбэл өнөөд­рийн бидний амьдарч байгаа зорилтыг тавья гээд жаахан санал зөрөлдөж байв. Нэг удаагийн уулзалтаар энэ бүхэн шийдэгдээгүй, асуу­дал хэд хэдэн удаагийн цуг­лаан, уулзалт хийсэн. 1990 оны МоАХ-ны анхны хур­лаас өмнө гурван тусдаа л  тэмцэл цуглаан хийгээд яв­сан.  МоАХ-ны анхдугаар ху­рал дээр Баабар Ардчилсан со­циалист хөдөлгөөн байгуу­лагд­саныг, Шинэ дэвшилт хол­боог бид зарласан. Тэр өдөр Ардчилсан нам бай­гуу­лагдсаныг зарласан. Ардчил­лын үндэс суурийг тавилцсан анхны холбоод, хожим хойно нь улс төрийн утга агуулга бүхий гурван холбоогоо түшиглээд гурван нам байгуулагдсан түүхтэй. Шинэ дэвшилт холбоо тухайн үедээ янз бүрийн хүмүүсийг эгнээндээ нэгтгэсэн, янз бүрийн урсгалаас бүрдэж байгуулагдсан.

1990 оны гуравдугаар сарын 11-нд Монголын Үндэс­ний Дэвшлийн нам байгуулсныг ал­бан ёсоор зарласан бай­даг. ШДХ, МҮДН-аас “Тэм­цэ­хийн учир” хэмээх ба­римт бичиг гаргаж, эдийн засгийн туай ши­нэ санаанууд хөндөж тавьс­наараа онцлог гэж тэм­дэг­лэгдэн үлдсэн байдаг. Тэнд “Манай улсад ноёрх­сон улсын өмчийн тухай үзэл ба­римтлалаас татгалзах нь бид­ний тэмцлийн нэг утга учир болно. Улсын өмчийн тухай үзэл баримтлал нь нийгмийн хөгжилд саад болж буй захиргааны хүнд суртлыг бий болгодог. Тиймээс эдийн засгийн үндсээр нь өөрчлөх зо­рилт тавьж байна” хэ­мээн тэмдэглэжээ. МҮДН анх­дугаар их хурлаа 1990 оны тавдугаар сард хийсэн.

“Бид олуулаа болсон. Бидэнтэй хамт эвлэлдэн нэгдсэн МСДН, АСХ, ШДХ, МҮДН, МОХ зэрэг нам холбоодоос бүрдсэн “Ардчилсан хүчний эвсэл Эрх чөлөө, ардчиллын төлөө тэмцэлд зогсч байна. Ардчилсан хүчний эвсэл бол  одоо хууль ёсны бөгөөд хүн амын тодорхой хэсгийн дэмжлэгийг хүлээсэн улс төрийн хүчин.” С.Амарсанаа “Ардчилсан хувьсгалын тэргүүн эгнээнд” номноос...